Jednym z najszerzej komentowanych obowiązków wprowadzonych do polskiego prawa na skutek implementacji dyrektywy Omnibus[1] jest obowiązek informacyjny związany z ogłoszeniem obniżki cen towarów lub usług. Zgodnie z nowymi przepisami, gdy do konsumenta kierowana jest oferta promocyjna, przedsiębiorca ma obowiązek podać wcześniejszą najniższą cenę towaru lub usługi, która obowiązywała w określonym okresie przed wprowadzeniem obniżki (tzw. „cena omnibus”).

Nowe przepisy od początku wzbudzały szereg wątpliwości i pytań – m.in. w jaki sposób rozumieć „informowanie o obniżeniu ceny”, jakie środki techniczne będą wystarczające do prawidłowego wykonania nowego obowiązku itp. Już na początku roku Prezes UOKiK w następstwie przeprowadzonych kontroli poinformował o rozwiązaniach dotyczących oznaczania obniżek cen, które w jego ocenie są nieprawidłowe[2].

Powyższe kwestie wzbudzają już na tyle dużo wątpliwości i praktycznych wyzwań, że na dalszy plan zeszła problematyka związana z przedmiotowym zakresem nowego obowiązku. Jakkolwiek nie ulega wątpliwości, że obowiązek podania „ceny omnibus” pojawia się w momencie ogłaszania promocji na towary i tradycyjne usługi[3], tak niejasny pozostaje status treści lub usług cyfrowych. Wielu przedsiębiorców nie wie, np. czy sklep internetowy, ogłaszający obniżkę na oferowane e-booki, będzie musiał wskazać obowiązującą wcześniej najniższą cenę lub czy taki obowiązek dotyczy obniżki cen subskrypcji na platformach VOD. Odpowiedzi na te pytania postaramy się udzielić w tym artykule.

Założenie prawodawcy unijnego a polska perspektywa

Celem nowego przepisu art. 6a dyrektywy w sprawie podawania cen[4] było uregulowanie kwestii przejrzystości obniżek cen, a także przeciwdziałanie różnym, niekorzystnym z punktu widzenia konsumenta praktykom stosowanym przez przedsiębiorców. Przykładem takich nadużyć jest m.in. sztuczne zawyżanie ceny odniesienia lub wprowadzanie w błąd, jeżeli chodzi o rzeczywistą wysokość obniżki.

Jak wskazała Komisja Europejska w swoich wytycznych dotyczących wykładni i stosowania ww. przepisu[5], wprowadzone rozwiązanie ma zwiększyć przejrzystość i gwarantować, że po ogłoszeniu obniżki ceny konsumenci faktycznie zapłacą mniej. Nowy obowiązek w założeniu ma także umożliwić organom egzekwującym prawo i organom nadzoru rynku łatwiejsze kontrolowanie uczciwości obniżek cen.

Przepis art. 6a dyrektywy w sprawie podawania cen został implementowany do polskiego prawa w ramach art. 4 ust. 2-5 ustawy o informowaniu o cenach[6].

Art. 4 ustawy o informowaniu o cenach  
2. W każdym przypadku informowania o obniżeniu ceny towaru lub usługi obok informacji o obniżonej cenie uwidacznia się również informację o najniższej cenie tego towaru lub tej usługi, która obowiązywała w okresie 30 dni przed wprowadzeniem obniżki.  
3. Jeżeli dany towar lub dana usługa są oferowane do sprzedaży w okresie krótszym niż 30 dni, obok informacji o obniżonej cenie uwidacznia się również informację o najniższej cenie tego towaru lub tej usługi, która obowiązywała w okresie od dnia rozpoczęcia oferowania tego towaru lub tej usługi do sprzedaży do dnia wprowadzenia obniżki.  
4. W przypadku towarów, które ulegają szybkiemu zepsuciu lub mają krótki termin przydatności, obok informacji o obniżonej cenie uwidacznia się informację o cenie sprzed pierwszego zastosowania obniżki, z zastrzeżeniem że terminy, o których mowa w ust. 2 i 3, nie mają zastosowania.  
5. Do reklamy towaru lub usługi wraz z ceną przepisy ust. 1-4 stosuje się odpowiednio.

Jak wynika z przytoczonego przepisu, polski ustawodawca nowym obowiązkiem informowania o cenach objął także usługi. Tym samym, nie zdecydował się na ograniczenie obowiązku wskazania „ceny omnibus” wyłącznie do towarów, jak w zamyśle miał to prawodawca unijny. Komisja Europejska wyraźnie podkreśliła to w przytoczonych wytycznych:

Dyrektywa w sprawie podawania cen ma zastosowanie do „produktów”, które należy traktować w kontekście tej dyrektywy jako „towary”. „Towary” są zdefiniowane w innych przepisach unijnego prawa ochrony konsumentów jako rzeczy ruchome. W związku z tym dyrektywa w sprawie podawania cen, w tym art. 6a, nie ma zastosowania do usług (w tym usług cyfrowych) ani do treści cyfrowych.

Czy polski ustawodawca miał kompetencję, aby rozszerzyć zakres stosowania obowiązku? Krótko mówiąc – tak. Skorzystał bowiem z zawartej w dyrektywie klauzuli harmonizacji minimalnej, umożliwiającej państwu członkowskiemu wprowadzanie przepisów krajowych, które w zakresie przekazywania informacji i porównywania cen są korzystniejsze dla konsumenta.

Czy polski prawodawca, wprowadzając takie rozwiązanie, przewidział wszystkie konsekwencje z tym związane? W tym przypadku można mieć już pewne wątpliwości.

Treści i usługi cyfrowe

Aby odpowiedzieć na pytanie, czy nowy obowiązek może dotyczyć treści lub usług cyfrowych, trzeba najpierw zastanowić się, co dokładnie oznaczają te pojęcia.

Definicje „treści cyfrowych” i „usług cyfrowych”, do których odnosi się także dyrektywa Omnibus, wprowadziła inna dyrektywa konsumencka – tzw. dyrektywa cyfrowa[7], implementowana w Polsce w ramach ustawy o prawach konsumenta[8].

„Treści cyfrowe” to dane wytwarzane i dostarczane w postaci cyfrowej. Przykładem takich treści cyfrowych mogą być programy komputerowe, aplikacje, pliki wideo, pliki audio, e-booki lub inne publikacje elektroniczne, newsletter czy transmisja strumieniowa na żywo.

„Usługi cyfrowe” to z kolei usługi pozwalające konsumentowi na:

  1. wytwarzanie, przetwarzanie, przechowywanie lub dostęp do danych w postaci cyfrowej,
  2. wspólne korzystanie z danych w postaci cyfrowej, które zostały przesłane lub wytworzone przez konsumenta lub innych użytkowników tej usługi,
  3. inne formy interakcji za pomocą danych w postaci cyfrowej.

Przykładem usług cyfrowych są platformy streamingowe, platformy społecznościowe, platformy umożliwiające udostępnianie treści wideo i audio, inny rodzaj hostingu treści mających postać elektroniczną czy usługi w chmurze obliczeniowej.

Skoro już wiemy, co może się kryć pod powyższymi pojęciami, warto w tym miejscu zwrócić uwagę na kilka istotnych kwestii.

Po pierwsze, ww. definicje zostały wprowadzone na potrzeby prawa konsumenckiego i mimo że są przydatne do dokonania ogólnej klasyfikacji, to z prawnego punktu widzenia powinny być wykorzystywane przede wszystkim na potrzeby ustawy o prawach konsumenta.

Po drugie, możliwa jest sytuacja, w której treści cyfrowe (np. pliki audio) dostarczane są za pośrednictwem materialnego nośnika (np. płyty CD, DVD). W takim przypadku przedmiotem obrotu jest towar – świadczenie przedsiębiorcy polega bowiem na przekazaniu fizycznie istniejącego nośnika, który zawiera treści cyfrowe. Wówczas stosowanie obowiązku związanego z informowaniem o obniżce cen nie powinno budzić żadnych wątpliwości.

Po trzecie, niezależnie od definicji przyjętych na potrzeby prawa konsumenckiego, każda usługa cyfrowa lub treść cyfrowa (niedostarczana za pośrednictwem materialnego nośnika) stanowi usługę świadczoną drogą elektroniczną. Usługa ta jest świadczona bez jednoczesnej obecności stron (tj. na odległość), poprzez przekaz danych na indywidualne żądanie usługobiorcy, przesyłana i otrzymywana za pomocą dedykowanych do tego urządzeń (np. smartfonu), w całości nadawana, odbierana lub transmitowana za pomocą sieci telekomunikacyjnej.

W taki sposób rozumiane treści lub usługi cyfrowe są przedmiotem tego artykułu.

Usługi w rozumieniu ustawy o informowaniu o cenach

Czy zatem usługi świadczone drogą elektroniczną mogą być uznane za „usługę” w rozumieniu ustawy o informowaniu o cenach? Niestety, przyjęta przez ustawodawcę definicja nie przynosi prostej odpowiedzi.

Art. 3 pkt 5 ustawy o informowaniu o cenach   Użyte w ustawie określenia oznaczają: (…) 5) usługa – czynność świadczoną odpłatnie, wymienioną w klasyfikacjach wydanych na podstawie przepisów o statystyce publicznej.  

Innymi słowy, „usługą” w rozumieniu ustawy o informowaniu o cenach jest czynność, która spełnia dwa warunki – jest odpłatna i została wymieniona w klasyfikacji określonej w załączniku do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 4 września 2015 r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji Wyrobów i Usług (PKWiU)[9].

Tym samym, jeżeli dana usługa świadczona drogą elektroniczną stanowi odpłatną czynność wymienioną w obowiązującej klasyfikacji, przepisy ustawy o informowaniu o cenach, w tym obowiązek podania informacji o najniższej cenie (w przypadku informowania o obniżce), powinny mieć zastosowanie. Przepisy ustawy (a zwłaszcza przytoczona definicja „usługi”) nie wprowadzają bowiem żadnego wyłączenia w stosunku do usług elektronicznych.

Każdy przedsiębiorca powinien dokonać stosownej weryfikacji przed rozpoczęciem działań promocyjnych usługi świadczonej drogą elektroniczną. Z dużą dozą pewności można jednak przyjąć, że powszechne usługi elektroniczne (opisane powyżej treści lub usługi cyfrowe) można sklasyfikować w ramach usług w zakresie informacji i komunikacji (wymienionych w sekcji J załącznika do rozporządzenia).

Przykładowo, odpłatne dostarczanie e-booków w formie cyfrowej (bez materialnego nośnika) należy klasyfikować jako usługi związane z działalnością wydawniczą[10]. Jak wskazano w uwagach do ww. sekcji, usługi związane z działalnością wydawniczą obejmują nabywanie praw autorskich do treści publikacji oraz udostępnianie tej treści społeczeństwu przez wydawanie i rozpowszechnianie jej w różnych formach, tj. drukiem, w formie elektronicznej lub dźwiękowej, przez Internet.

Z kolei działalność platform VOD można zakwalifikować jako usługi przysyłania strumieni wideo przez Internet[11] czy usługi udostępniania nagrań wideo na życzenie w trybie online (video-on-demand)[12].

Obowiązujące przepisy ustawy o informowaniu o cenach dają zatem podstawy do przyjęcia, że obowiązek informowania o tzw. „cenie omnibus” oprócz towarów powinien także objąć zarówno tradycyjne usługi, jak i usługi świadczone drogą elektroniczną.

Podsumowanie

Z uwagi na fakt, że tak szeroki zakres przedmiotowy wywołuje znaczące konsekwencje dla wielu przedsiębiorców z branży e-Commerce, rodzi się pytanie, czy aby na pewno celem polskiego ustawodawcy było określenie nowego obowiązku w taki właśnie sposób. Konieczne wydaje się zatem jak najszybsze zajęcie jasnego stanowiska w tym przedmiocie, a w przypadku przyjęcia, że powyższy obowiązek nie dotyczy usług elektronicznych, dokonanie niezbędnych zmian legislacyjnych.

Jest to kwestia niezwykle istotna, bo przedsiębiorcę, który nie będzie wykonywał nowych obowiązków w zakresie informowania o obniżkach cen towarów i usług, może spotkać wiele negatywnych konsekwencji. Przykładem może być chociażby kara pieniężna nakładana przez wojewódzkiego inspektora Inspekcji Handlowej w wysokość do 20.000 zł, a w przypadku powtarzających się w danym roku naruszeń, nawet do 40.000 zł[13].

[1] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/2161 z dnia 27 listopada 2019 r. zmieniająca dyrektywę Rady 93/13/EWG i dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 98/6/WE, 2005/29/WE oraz 2011/83/UE w odniesieniu do lepszego egzekwowania i unowocześnienia unijnych przepisów dotyczących ochrony konsumenta (dalej: „dyrektywa Omnibus”).

[2] Zob. artykuł #PrawaKonsumenta2023 – Prezes UOKIK mówi „sprawdzam”, dostępny pod adresem https://uokik.gov.pl/aktualnosci.php?news_id=19234&news_page=4.

[3] Przez „tradycyjne usługi” autor rozumie usługi świadczone w sposób inny niż drogą elektroniczną.

[4] Dyrektywa 98/6/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 16 lutego 1998 r. w sprawie ochrony konsumenta przez podawanie cen produktów oferowanych konsumentom (dalej: „dyrektywa w sprawie podawania cen”). Przedmiotowa dyrektywa została zmieniona na podstawie art. 2 dyrektywy Omnibus.

[5] Zawiadomienie Komisji – wytyczne dotyczące wykładni i stosowania art. 6a dyrektywy 98/6/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie ochrony konsumenta przez podawanie cen produktów oferowanych konsumentom. Dokument dostępny pod adresem https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=CELEX%3A52021XC1229%2806%29.

[6] Ustawa z dnia 9 maja 2014 r. o informowaniu o cenach towarów i usług (Dz.U. z 2023 r., poz. 168; dalej: „ustawa o informowaniu o cenach”).

[7] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/770 z dnia 20 maja 2019 r. w sprawie niektórych aspektów umów o dostarczanie treści cyfrowych i usług cyfrowych (dalej: „dyrektywa cyfrowa”)

[8] Zob. art. 2 pkt 5 i 5a ustawy z dnia 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta (Dz.U. z 2020 r. poz. 287 z późn. zm.)

[9] Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 4 września 2015 r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji Wyrobów i Usług (PKWiU) (Dz.U. z 2015 r. poz. 1676)

[10] Zob. symbol 58.11.3 „Książki online”.

[11] Zob. symbol 59.11.25.

[12] Zob. symbol 60.20.12.

[13] Zob. art. 6-7 ustawy o informowaniu o cenach.