W wyniku pandemii i wywołanego przez nią kryzysu ekonomicznego zauważalny jest wzrost cen towarów i usług, a co za tym idzie – widoczna jest też zwiększona inflacja. To może oznaczać, że kontrakt, który jeszcze 2 lata temu był dla dostawcy rozwiązań IT w miarę rentowny, na skutek zmiany wartości pieniądza przestaje być opłacalny. Czy jest zatem możliwe, aby dostawca mógł dokonać waloryzacji wynagrodzenia i dostosować je – przez jego podwyższenie – do wartości, przy której nie będzie stratny na współpracy z klientem?

Mechanizmu do samodzielnej zmiany wynagrodzenia przez dostawcę rozwiązań IT nie zapewnia powszechnie obowiązujące prawo. Co prawda w art. 3581 § 3 Kodeksu cywilnego[1] przewidziana jest możliwość zmiany wysokości wynagrodzenia przez sąd, jeśli w trakcie istnienia zobowiązania dojdzie do istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza, jednak w art. 3581 § 4 Kodeksu cywilnego wprost wskazane zostało, że zmiany wynagrodzenia nie może żądać podmiot prowadzący przedsiębiorstwo, co oznacza, iż takie żądanie wysunięte przez dostawcę rozwiązań IT świadczącego profesjonalnie swoje usługi nie ma podstaw w   obowiązującym prawie.

Powyższe oznacza, że przedsiębiorca, aby mógł samodzielnie dostosowywać wysokość wynagrodzenia, powinien zadbać o odpowiednie postanowienia w umowie, które mu to umożliwią.

Dostawca rozwiązań IT, który jest świadomy możliwości spadku wartości wynagrodzenia z uwagi na inflację, w szczególności przy długotrwałej współpracy z klientem, powinien uwzględnić w umowie postanowienia, które umożliwią mu urealnienie tej wartości. Częstym wskaźnikiem, do którego odwołują się strony w umowie, jest „wskaźnik inflacji” lub „wartość inflacji”. Należy jednak pamiętać, że samo ogólne odwołanie się do „wskaźnika inflacji” lub „wartości inflacji” może nie wystarczyć. Przy tak ogólnej klauzuli samo ustalenie, o jaką wartość możliwa jest korekta wynagrodzenia, może powodować wątpliwości interpretacyjne i w konsekwencji napięcia w trakcie współpracy z klientem.

W związku z tym, konstruując właściwą klauzulę waloryzacyjną, dostawca rozwiązań IT powinien pamiętać w szczególności o jej następujących elementach:

  1. wskaźniku, jaki będzie stanowił podstawę waloryzacji;
  2. okresie, w którym będzie brana pod uwagę zmiana wartości wynagrodzenia;
  3. sposobie zmiany wynagrodzenia.

Wskaźnik waloryzacji

W umowach handlowych zauważalne jest odwoływanie się stron do inflacji jako wskaźnika stanowiącego podstawę waloryzacji wynagrodzenia. Należy jednak pamiętać, że „inflacja” nie jest pojęciem jednoznacznym. Zgodnie z językową definicją jest to „wzrost cen, w wyniku którego przyrost pieniędzy będących w obiegu jest większy niż przyrost towarów”[2] Trzeba jednak mieć na uwadze, że w Polsce publikowanych jest wiele wskaźników cen, które dotyczą inflacji w jej szerokim znaczeniu, m.in. wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych, wskaźnik cen dóbr produkcyjnych, wskaźnik inflacji bazowej, wskaźnik cen produkcji sprzedanej przemysłu.

Niemniej wśród wielu publikowanych wskaźników tym, który de facto stanowi inflację w jej potocznym znaczeniu, jest wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych publikowany przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, który – co warto zauważyć – w swoich komunikatach dotyczących wskaźnika cen towarów i usług konsumpcyjnych używa pojęcia „inflacja”[3]. Dlatego też dostawca, proponując zawarcie w umowie klauzuli waloryzacyjnej uwzględniającej poziom inflacji, aby być precyzyjnym może odwołać się do wskaźnika cen towarów i usług konsumpcyjnych publikowanego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego. To pozwoli uniknąć wątpliwości co do tego, jaki wskaźnik należy wziąć pod uwagę przy waloryzacji wynagrodzenia.

Jednocześnie należy mieć na uwadze, że odwołanie się do wskaźnika cen towarów i usług konsumpcyjnych (tzw. inflacji) nie zawsze będzie spełniać oczekiwania dostawcy co do utrzymania realnej wartości należnego mu wynagrodzenia. W szczególności ma to miejsce w sytuacji, gdy wpływ na wartość świadczonych usług ma przede wszystkim wysokość wynagrodzenia, które dostawca musi płacić swoim pracownikom.

Zmiana jest widoczna chociażby w znaczącym wzroście w ostatniej dekadzie płacy minimalnej, która od 2010 r. urosła o ponad 200%[4], co zdecydowanie przewyższa wzrost cen towarów i usług konsumpcyjnych (inflację) w tym okresie (25%)[5]. Jeszcze większy wzrost wynagrodzenia dostrzegalny jest w dynamicznie rozwijającej się branży informatycznej. Zatem jeśli na wartość usług świadczonych przez dostawcę ma wpływ wysokość płac pracowników, bardziej miarodajnym – choć nie jedynym – sposobem na urealnienie stawki wynagrodzenia za świadczone przez dostawcę usługi będzie odwołanie do odpowiednich raportów publikowanych przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, wśród których są okresowe raporty dotyczące wzrostu przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej z podziałem na odpowiednie sekcje PKD.

Z tego względu, że znaczącym czynnikiem cenotwórczym w branży informatycznej są koszty osobowe (przede wszystkim koszt wynagrodzeń pracowników), odwołanie do statystyk, które opisują zmiany tego wskaźnika, może być najbardziej odpowiednie. Dla branży informatycznej adekwatnym wskaźnikiem jest z pewnością zawarta w publikowanym okresowo (co kwartał) opracowaniu pn. „Zatrudnienie i wynagrodzenia w gospodarce narodowej” statystyka dotycząca zmiany przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia brutto w okresie 12 miesięcy poprzedzających publikowany raport z podziałem na poszczególne sektory gospodarki narodowej. Wśród wyróżnionych w opracowaniu sekcji PKD wyodrębniona jest również sekcja „Informacja i komunikacja” dotycząca m.in. branży informatycznej, którą dostawca może wziąć pod uwagę przy opracowywaniu klauzuli waloryzacyjnej jako wskaźnika, który najlepiej odnosi się sytuacji rynkowej w tej branży.

Warto pamiętać, że okresowe raporty Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego odwołują się do innych, różnorodnych wskaźników (nie tylko tych dotyczących wskaźnika cen czy przeciętnego wynagrodzenia)[6], zatem dostawca może wybrać taki wskaźnik, jaki w jego ocenie będzie najkorzystniejszy przy tworzeniu klauzuli waloryzacyjnej pozwalającej mu na utrzymanie rentowności projektu.

Okres waloryzacji

Konstruując odpowiednią klauzulę waloryzacyjną, bardzo ważne jest to, aby uwzględnić termin, który będzie stanowił punkt odniesienia dla ustalania wartości, o jaką powinna być dokonywana waloryzacja.

Dla dostawcy najbardziej korzystnym rozwiązaniem będzie skonstruowanie klauzuli waloryzacyjnej w sposób, który uwzględni zmianę wartości wynagrodzenia od chwili, gdy strony ustaliły jego wysokość po raz ostatni (przy zawieraniu umowy lub poprzez jego korektę już w trakcie obowiązywania umowy).

Dostawca powinien jednocześnie pamiętać, że nie będzie dla niego korzystne ograniczanie okresu, który należy brać pod uwagę przy określaniu wartości wskaźnika waloryzacji (np. poprzez niekorzystne określenie w umowie, że zmiana wynagrodzenia nie może być wyższa niż wartość inflacji w okresie jednego roku poprzedzającego czas dokonania zmiany wynagrodzenia).

Sposób waloryzacji wynagrodzenia

Z perspektywy dostawcy rozwiązań IT będzie korzystniej, gdy zapewni on sobie w umowie z klientem możliwość samodzielnej waloryzacji wynagrodzenia.

Najlepszym narzędziem dla dostawcy jest skonstruowanie postanowienia w taki sposób, aby waloryzacja następowała automatycznie co pewien okres, bez konieczności składania dodatkowych oświadczeń lub zawierania odpowiednich aneksów do umowy.

Jednak w sytuacji, gdy klient nie zgadza się na zastosowanie automatycznej waloryzacji wynagrodzenia, kluczowe dla dostawcy jest uniknięcie sytuacji, gdy zmiana wynagrodzenia będzie uzależniona od decyzji klienta. Powszechnie spotykane w umowach są postanowienia, które określają wymóg dokonywania ich zmiany w formie pisemnego aneksu pod rygorem nieważności. Jeśli umowa nie będzie przewidywała wyjątków w tym zakresie, konieczność dokonania zmiany umowy w formie aneksu będzie dotyczyła również sytuacji, gdy przedmiotem tej zmiany będzie waloryzacja wynagrodzenia.

Dla dostawcy rozwiązań IT ważne jest zatem, aby umowa dawała mu w tym zakresie jak największą elastyczność. W tym przypadku oznacza ona możliwość zmiany wynagrodzenia bez konieczności zawierania aneksu, a jedynie poprzez złożenie jednostronnego oświadczenia oznaczającego poinformowanie klienta, że wynagrodzenie ulega zmianie.

Jednocześnie warto pamiętać, że w ramach elastycznego podejścia możliwa jest też rezygnacja z formy dokonania zmiany. Najczęściej umowa zawarta na piśmie przewiduje, że jej zmiana wymaga zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności. To oznacza, że nawet jeśli korekta wynagrodzenia dokonywana byłaby w formie jednostronnego oświadczenia dostawcy, konieczne jest zachowanie formy pisemnej, aby możliwe było skuteczne dokonanie zmiany.

A zatem, w interesie dostawcy strony powinny przewidzieć w umowie jego uprawnienie do dokonywania zmian bez konieczności zachowania formy pisemnej – w takim przypadku z umowy może wynikać, że do dokonania waloryzacji wynagrodzenia wystarczające będzie oświadczenie dostawcy złożone za pomocą roboczego kanału komunikacji (np. w formie wiadomości e-mail skierowanej do przedstawiciela klienta). To rozwiązanie z pewnością przyspieszy dokonywanie zmian korzystnych z perspektywy dostawcy.

Przykładowa klauzula waloryzacyjna

Jak zatem powinna wyglądać klauzula waloryzacyjna, która będzie najlepiej odpowiadała zmieniającej się sytuacji rynkowej, a jednocześnie zapewni dostawcy rozwiązań IT dużą swobodę w ustalaniu adekwatnych stawek wynagrodzenia?

Poniżej przedstawiona została przykładowa klauzula waloryzacyjna opierająca się o wskaźnik wzrostu przeciętnego wynagrodzenia, która będzie zabezpieczać interesy dostawcy:

Wysokość wynagrodzenia oraz stawek wskazanych w umowie może być podwyższana przez wykonawcę raz w roku w drodze jednostronnego oświadczenia woli w formie dokumentowej o procentową wartość wzrostu przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej w sekcji PKD „Informacja i komunikacja” według okresowych raportów publikowanych przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego przy uwzględnieniu zmiany wartości tego wskaźnika w pełnym okresie, licząc od miesiąca, w którym doszło do poprzedniej zmiany wysokości stawek wynagrodzenia. Podwyższenie stawek wynagrodzenie o powyższy wskaźnik może następować nie częściej niż raz wyroku, licząc od poprzedniej zmiany wysokości tych stawek. Zmiana wynagrodzenia staje się skuteczna od początku miesiąca kalendarzowego następującego po miesiącu, w którym wykonawca złożył powyższe oświadczenie.

[1] Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. z 2020 r., poz. 1740).

[2] Zob. Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN, https://wsjp.pl/index.php?id_hasla=20575&ind=0&w_szukaj=inflacja (dostęp: 20.07.2021).

[3] Zob. https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ceny-handel/wskazniki-cen/wskazniki-cen-towarow-i-uslug-konsumpcyjnych-pot-inflacja-/ (dostęp: 20.07.2021).

[4] W 2010 r. płaca minimalna wynosiła 1317 zł brutto, w 2021 r. – 2800 zł brutto.

[5] Poziom inflacji za okres pomiędzy styczniem 2010 r. a lipcem 2021 r. został obliczony za pomocą kalkulatora inflacji opublikowanego przez Ministerstwo Finansów, przy uwzględnieniu rocznej stopy inflacji, https://www.finanse.mf.gov.pl/pp/kalkulatory/kalkulator-inflacji (dostęp: 20.07.2021).

[6] Zob. https://stat.gov.pl/sygnalne/komunikaty-i-obwieszczenia/18,2021,kategoria.html (dostęp: 20.07.2021).