Zmiana Kodeksu postępowania cywilnego

03 kwi 2023
Małgorzata Kutaj

W dniu 9 marca 2023 r. zostały zakończone prace nad Ustawą o zmianie kodeksu postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, która została podpisana przez Prezydenta. Nowelizacja obejmuje ponad 100 zmian, które zgodnie z uzasadnieniem projektu dotyczą przyspieszenia postępowań sądowych oraz ułatwienia stronom i pełnomocnikom kontaktu z sądem, wprowadzenia nowych rozwiązań dotyczących planowania rozprawy i dokonywania przez sąd niezbędnych pouczeń.

Poniżej prezentujemy najważniejsze zmiany w pigułce:

Zmiana właściwości rzeczowej sądów okręgowych [art. 17 k.p.c.]

Jedną z kluczowych zmian wprowadzonych nowelizacją jest zmiana właściwości sądów okręgowych, a dokładniej zmiana wartości przedmiotu sporu, warunkująca tę właściwość. Po nowelizacji, sądy okręgowe będą rozpoznawały sprawy o prawa majątkowe, w których wartość przedmiotu sporu przekracza 100 tys. zł (przed zmianą przepisów było to 75 tys. zł). Uzasadniając tę zmianę wskazano przede wszystkim na chęć odciążenia sądów okręgowych.

Pełnomocnictwo do doręczeń [art. 88 k.p.c.]

Ustawodawca ujednolicił i doprecyzował także kwestię pełnomocnictwa do odbioru pism sądowych, czyli pełnomocnictwa do doręczeń. Dodanie § 2 do art. 88 stanowi prawne unormowanie utrwalonej dotychczas praktyki procesowej oraz doprecyzowanie art. 88 k.p.c., bowiem przed nowelizacją powszechnym było udzielanie pełnomocnictw do niektórych tylko czynności prawnych, m.in. odbioru doręczeń. Ustanowienie pełnomocnika do doręczeń, czyli osoby upoważnionej do odbioru pism sądowych, czyni tę osobę adresatem pism przeznaczonych dla strony ze wszystkimi skutkami przewidzianymi w przepisach o doręczeniach wobec osób fizycznych.

Zmiana zakresu pełnomocnictwa procesowego [art. 91 k.p.c. oraz art. 118 k.p.c.]

Co istotne z perspektywy procesowej, rozszerzony zostanie zakres pełnomocnictwa, jaki będzie ono miało z mocy samego prawa. Dotychczasowa treść art. 91 k.p.c. została uzupełniona o postanowienie dotyczące skargi kasacyjnej i postępowania wywołanego jej wniesieniem. Zatem po wejściu w życie przepisów, pełnomocnik będzie reprezentował swojego mocodawcę we wszystkich łączących się ze sprawą czynnościach procesowych, nie wyłączając powództwa wzajemnego, skargi kasacyjnej, czy skargi o wznowienie postępowania. Zakres ten będzie także adekwatny do reprezentowania strony przez pełnomocnika z urzędu. Ponadto, w zakresie spraw z urzędu, zmieniono podstawę obliczania terminu na przekazanie informacji o braku podstaw do sporządzenia skargi kasacyjnej oraz zrezygnowano z obowiązku dołączania przez pełnomocnika opinii o braku tych podstaw.

Obowiązek orzekania z urzędu o odsetkach od zasądzonych kosztów postępowania

Nowelizacją doprecyzowany został także art. 98 § 11 k.p.c. dotyczący orzekania o odsetkach od zwracanych kosztów procesu. Z uwagi na wątpliwości podniesione w orzecznictwie i doktrynie, czy odsetki te muszą podlegać uwzględnieniu w wyrzeczeniu sądu, czy też należą się z mocy prawa, wprowadzono zdanie trzecie do omawianego przepisu, iż o obowiązku  zapłaty odsetek sąd orzeka z urzędu.

Konieczność wyodrębnienia w piśmie wniosków dowodowych [art. 1281 k.p.c.]

Po wejściu w życie komentowanych zmian pismo wnoszone przez profesjonalnego pełnomocnika winno zawierać wyraźnie wyodrębnione oświadczenia, twierdzenia oraz wnioski, w tym wnioski dowodowe. Co istotne, jeżeli pismo zawiera uzasadnienie, wnioski dowodowe, zgłoszone tylko w tym uzasadnieniu, nie wywołają skutków, jakie ustawa wiąże ze zgłoszeniem ich przez stronę. Przepis ten znacznie zwiększa rygor treści pism procesowych, choć dla wielu pełnomocników stanowi usankcjonowanie ich dotychczasowej praktyki.

Nadawanie pism procesowych [art. 132 § 1 zdanie drugie k.p.c. oraz art. 165 § 2 k.p.c.]

Proponowane zmiany w k.p.c. wreszcie mają niwelować wątpliwości związane z rodzajem przesyłek pocztowych, w których nadanie pism procesowych jest równoznaczne z wniesieniem pisma do sądu lub strony przeciwnej.  Dotychczasowe pojęcie „przesyłek poleconych” użyte w k.p.c. budziło wątpliwości w razie nadawania obszernych pism procesowych paczkami pocztowymi, które wedle niektórych interpretacji miały nie spełniać definicji „przesyłki poleconej” w rozumieniu prawa pocztowego. Konsekwencje takich interpretacji mogły powodować przyjęcie, że doszło do braku zachowania terminu. Aktualnie wątpliwości te zostaną usunięte poprzez wyeliminowanie wymogu nadawania pism procesowych przesyłką poleconą. 

Zmiany w doręczeniach korespondencji, zwłaszcza z perspektywy przedsiębiorców [art. 136 § 5 k.p.c., art. 139 k.p.c., art. 1391 k.p.c.]

Nowe przepisy wprowadzają szereg zmian związanych z doręczaniem pism sądowych, w tym zwłaszcza następujące:

  • dodany do art. 136, § 5, będzie nakładał na przedsiębiorcę wpisanego do CEIDG obowiązek powiadamiania sądu o każdej zmianie adresu wpisanego do tego rejestru – dotychczas obowiązek ten dotykał tylko adresu zamieszkania stron (nie było wyraźnego przepisu dotyczącego adresu umieszczonego w CEIDG);
  • konsekwentnie – zgodnie z nowym art. 139 § 21  k.p.c., jeżeli wskazane wcześniej sposoby doręczeń zawiodą, lub w CEIDG nie ujawniono zmiany adresu do doręczeń, przedsiębiorcy będzie można doręczyć pierwsze pismo w sprawie na adres zamieszkania;
  • jeśli z kolei konieczne będzie dokonanie doręczenia za pośrednictwem komornika, koszty obciążą tę stronę, do której kierowana jest korespondencja bez względu na wynik sprawy;
  • nowelizacja doprecyzowuje także sam sposób doręczania pism przez komornika (art. 1391 k.p.c.), z tym zastrzeżeniem, że zgodnie z § 2 tego przepisu, doręczenie komornicze nie będzie stosowane, jeżeli pomimo nieodebrania przez adresata korespondencji, aktualność wskazanego w pozwie adresu pozwanego nie będzie budzić wątpliwości;

Zasady rozpoznawania spraw na posiedzeniu niejawnym i na rozprawie [art. 1481 k.p.c.]

Wydawać by się mogło kosmetyczna zmiana art. 1481 § 3 k.p.c. będzie wymagać uważności w formułowaniu treści pierwszego pisma procesowego. Dotychczas nie było możliwości rozpoznania sprawy przez sąd na posiedzeniu niejawnym, jeśli strona wniosła o przeprowadzenie rozprawy (biorąc także pod uwagę dodatkowe przesłanki wskazane w tym przepisie). Aktualnie, proponowana zmiana zmierza w kierunku sformułowania, że aby zapobiec orzekaniu na posiedzeniu niejawnym, strona musi złożyć wniosek o jej wysłuchanie na rozprawie – co wedle uzasadnienia projektu ustawy ma nie być tożsame z wnioskiem o przeprowadzenie w sprawie rozprawy.

Posiedzenie przygotowawcze [art. 2054 § 11 k.p.c.]

Nowelizacja odnosi się także do kręgu podmiotów, które winny wziąć udział w posiedzeniu przygotowawczym. Aktualna treść przepisu (rozumiana literalnie) powodowała wielokrotnie kierowanie przez Sąd wezwań do stron do osobistego stawiennictwa na posiedzenie przygotowawcze, co w przypadku osób prawnych reprezentowanych przez profesjonalnego pełnomocnika wielokrotnie mijało się z celem. Projektowany przepis ma pozostawić Przewodniczącemu dowolność w tym zakresie, tzn. będzie on mógł odstąpić od wezwania strony i poprzestać na udziale pełnomocnika; co także istotne, zgodnie z art. 2055 § 11  k.p.c. jeżeli podczas posiedzenia przygotowawczego nie uda się rozwiązań sporu, a zaistnieją ku temu przesłanki wskazane w art. 1481  k.p.c. , sprawa może zostać rozpoznana na posiedzeniu niejawnym; doprecyzowania objęły także plan rozprawy;

Zamknięcie rozprawy na posiedzeniu niejawnym [art. 224 § 3 k.p.c., art. 3261 k.p.c.]

Zgodnie z nowym art. 224 § 3 k.p.c., zamknięcie rozprawy może nastąpić na posiedzeniu niejawnym (wcześniej należy umożliwić stronom przedstawienie stanowiska w formie pisma procesowego). Aktualnie było to możliwe jedynie z uwagi na obowiązującą Ustawę z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych, art. 15 zzs2 (nowelizacja odnosi się także i do tej ustawy, wprowadzając pewne doprecyzowania); jak widać przepis doczekał się zbliżonej implementacji do k.p.c.; zgodnie z kolei z proponowanym art. 3261 k.p.c., jeżeli do zamknięcia rozprawy doszło na posiedzeniu niejawnym, sąd wydaje wyrok na tym samym posiedzeniu.

Zmiany dotyczące zażaleń [art. 394 i nast. k.p.c.]

Proponowana nowelizacja wprowadza kilka zmian dotyczących zażaleń:

  • dotychczas sprostowanie lub wykładnia orzeczenia albo ich odmowa podlegały zażaleniu poziomemu – aktualnie, uwzględniając wagę i znaczenie tych instytucji, zostały one wprowadzone do art. 394 k.p.c. i zażalenia w tym przedmiocie będą podlegały rozpoznaniu przez sąd drugiej instancji;
  • podjęto próbę wyeliminowania problemu właściwości sądu w stosunku do niektórych zaskarżalnych orzeczeń – jeżeli przepis szczególny przewiduje, że stronie przysługuje zażalenie na postanowienie sądu, ale nie określa, jaki sąd ma je rozpoznać, zażalenie rozpoznaje sąd drugiej instancji;
  • rozszerzono zakres zaskarżenia poziomego postanowień wydawanych przez sąd drugiej instancji (art. 3942), o następujące orzeczenia: postanowienie o odrzuceniu skargi o wznowienie postępowania, postanowienie o umorzeniu postępowania wywołanego wniesieniem apelacji, orzeczenia w przedmiocie odmowy zwolnienia od kosztów sądowych lub cofnięcia takiego zwolnienia, odmowy ustanowienia adwokata lub radcy prawnego lub ich odwołania, a także w przedmiocie wynagrodzenia biegłego;
  • w porównaniu do aktualnego stanu prawnego, sąd pierwszej instancji otrzyma pewne kompetencje po wpłynięciu zażalenia – będzie bowiem dokonywał badania, czy nie jest ono niedopuszczalne z mocy prawa lub spóźnione (art. 395 § 1);

Nowe postępowanie odrębne z udziałem konsumentów [art. 45814 k.p.c.]

Nowe postępowanie odrębne będzie miało zastosowanie do spraw dotyczących roszczeń pomiędzy konsumentami, a przedsiębiorcami. Przewidziano m.in. możliwość wytoczenia powództwa przed sąd właściwy dla miejsca zamieszkania konsumenta, a także kompetencje sądów do obciążania przedsiębiorcy kosztami (nawet podwyższonymi dwukrotnie), jeżeli przedsiębiorca przed wytoczeniem powództwa zaniechał próby dobrowolnego rozwiązania sporu, uchylił się od udziału w niej lub uczestniczyła w niej w złej wierze.

Uzupełniony art. 1050 k.p.c.

Zgodnie z dodanym § 4, jeżeli w sprawach o naruszenie dóbr osobistych dłużnik nie złoży oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie, pomimo wyznaczenia terminu do jego złożenia i zagrożenia mu grzywną, sąd wymierzy dłużnikowi grzywnę do piętnastu tysięcy złotych i nakaże zamieszczenie w Monitorze Sądowym i Gospodarczym na koszt dłużnika ogłoszenia odpowiadającego treści wymaganego oświadczenia i we właściwej dla niego formie.

Zmiany w postępowaniu zabezpieczającym, w tym zasadnicze zmiany z perspektywy spraw IP [art. 7301 k.p.c., art. 736 k.p.c., art. 741 k.p.c. oraz art. 755 k.p.c.]

  • ustawodawca powrócił do wcześniejszego modelu zaskarżania postanowień o udzieleniu zabezpieczenia wydanych przez sąd pierwszej instancji – będą one rozpoznawane przez sąd drugiej instancji, a nie jako poziomy środek zaskarżenia; 
  • wprowadzono także możliwość zaskarżenia postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia wydanego po raz pierwszy przez sąd drugiej instancji, do innego składu tego sądu (niezależnie od tego, tak jak dotychczas, zażalenie nie będzie przysługiwać na postanowienie sądu drugiej instancji wydane po rozpoznaniu zażalenia na postanowienie sądu pierwszej instancji);
  • w sprawach IP sąd w ramach oceny, czy uprawdopodobniono roszczenie, będzie musiał wziąć pod uwagę prawdopodobieństwo unieważnienia prawa wyłącznego w innym toczącym się postępowaniu; wniosek o zabezpieczenie będzie musiał zawierać informację w przedmiocie tego, czy takie postępowanie się toczyło lub toczy lub wnioskodawca nie ma takiej wiedzy;
  • w sprawach IP wprowadzono przepis dotyczący obligatoryjnego wysłuchania obowiązanego przed podjęciem decyzji w przedmiocie wniosku o zabezpieczenie, który ma na celu rozwiązać kwestię nadużywania instytucji zabezpieczenia roszczeń w sporach między przedsiębiorcami; wyjątkiem mają być sytuacje, w których konieczne jest natychmiastowe rozstrzygnięcie wniosku; powyższa regulacja nie dotyczy także sposobów zabezpieczenia w całości podlegających wykonaniu przez komornika albo polegających na ustanowieniu zarządu przymusowego nad przedsiębiorstwem lub gospodarstwem rolnym albo zakładem wchodzącym w skład przedsiębiorstwa;
  • w sprawach IP wprowadzono zasadę, iż wniosek o udzielenie zabezpieczenia podlega oddaleniu, jeśli został złożony po upływie 6 miesięcy od dnia, w którym strona lub uczestnik postępowania powziął wiadomość o naruszeniu przysługującego mu prawa wyłącznego;

Link do ustawy.