System rekompensaty dla autorów i innych podmiotów uprawnionych z tytułu sporządzania kopii utworów na użytek prywatny oparty jest w Polsce na opłatach od urządzeń lub nośników, które są wykorzystywane do takiego celu. Twórcy oraz organizacje zbiorowego zarządzania od wielu lat wskazują jednak, że funkcjonujące w Polsce rozwiązanie jest niezgodne z prawem unijnym, gdyż uzyskiwane tą drogą wynagrodzenie jest rażąco niskie, a tym samym nie spełnia ono przesłanek „godziwej rekompensaty”. Opłaty w Polsce pobierane są bowiem od urządzeń i nośników, które nie są już przedmiotem obrotu lub których udział w rynku jest niewielki.

Przepis art. 5 ust. 2 lit. b dyrektywy 2001/29/WE[1] pozwala na wprowadzenie w prawie krajowym możliwości korzystania przez osoby fizyczne ze zwielokrotnionych utworów do prywatnego użytku i do celów niehandlowych. Warunkiem zastosowania przez państwo członkowskie takiego wyjątku lub ograniczenia prawa do zwielokrotniania utworu jest jednoczesne zapewnienie podmiotom praw autorskich „godziwej rekompensaty” w odniesieniu do danych utworów lub przedmiotów objętych ochroną. W orzecznictwie TSUE wskazuje się, że „godziwa rekompensata” powinna być obliczana na podstawie kryterium szkody wyrządzonej twórcom chronionych utworów w następstwie wprowadzenia wyjątku kopii na użytek prywatny[2].

W polskim prawie przewidziano instytucję dozwolonego użytku osobistego[3], a także towarzyszącą jej rekompensatę w formie pobieranych od producentów i importerów opłat obliczanych od wartości sprzedaży sprzętu oraz czystych nośników, które mogą służyć zwielokrotnianiu utworów[4]. Kategorie urządzeń i czystych nośników oraz wysokość opłat ustala minister właściwy do spraw kultury i dziedzictwa narodowego w formie rozporządzenia wykonawczego.

W obecnie obowiązującym rozporządzeniu[5] w zestawieniu urządzeń i nośników, od których mają być pobierane opłaty, ujęte są m.in. magnetowid, odtwarzacze kaset video z funkcją nagrywania, zestaw telewizor z magnetowidem lub z nagrywarką DVD, kaseta VHS, VHS/D, płyty HD DVD-R i DVD RAM, których znaczenie rynkowe aktualnie jest niewielkie lub żadne. W zestawieniu tym nie widnieją natomiast powszechnie używane obecnie urządzenia i nośniki takie jak smartfony, laptopy, tablety czy pendrive’y.

Na problem ten zwrócił uwagę sam Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego, który przedstawił propozycję zmiany dotychczasowych zasad rekompensaty w projekcie ustawy o uprawnieniach artysty zawodowego[6]. W uzasadnieniu projektu ustawy zauważono, że „W większości krajów europejskich opłatą objęte są nowoczesne urządzenia (komputery, tablety, smartfony) i nośniki pamięci (dyski, pendrive’y) (…) w efekcie np. w Niemczech wpływy z opłaty jedynie od urządzeń audio-video i czystych nośników wynoszą ponad 330 mln EUR rocznie. W Polsce analogiczna opłata dotyczy w szczególności magnetofonów i magnetowidów, a roczne wpływy nie przekraczają 1,7 mln EUR rocznie i maleją (…)”.

W związku z brakiem sfinalizowania prac nad ww. projektami aktów prawnych organizacja zbiorowego zarządzania reprezentująca prawa do utworów audiowizualnych – Stowarzyszenie Filmowców Polskich – zdecydowała się złożyć w połowie października br. w Sądzie Okręgowym w Warszawie, wydziale właściwym do rozpoznawania spraw własności intelektualnej, pozew przeciwko Skarbowi Państwa o zapłatę odszkodowania w wysokości przekraczającej 400 000 000 zł tytułem odszkodowania za brak implementacji w prawie polskim obowiązku zapewnienia „godziwej rekompensaty” wynikającego z art. 5 ust. 2 lit. b) dyrektywy 2001/29/WE. Rozstrzygnięcie tego procesu może okazać się znaczące w walce twórców i ich następców prawnych oraz reprezentujących ich organizacji zbiorowego zarządzania o „godziwą rekompensatę” zarówno co do minionego okresu, jak i na przyszłość.

[1] Dyrektywa 2001/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 maja 2001 r. w sprawie harmonizacji niektórych aspektów praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym (Dz. U. UE. L. z 2001 r. Nr 167, str. 10 z późn. zm.).

[2] Por. wyrok TS z 21.10.2010 r., C-467/08, PADAWAN SL v. SOCIEDAD GENERAL DE AUTORES Y EDITORES DE ESPAÑA (SGAE), ZOTSiS 2010, nr 10B, poz. I-10055.

[3] Por. art. 23 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2022 r. poz. 2509), dalej: pr. aut.

[4] Por. art. 20 pr. aut.

[5] Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 2 czerwca 2003 r. w sprawie określenia kategorii urządzeń i nośników służących do utrwalania utworów oraz opłat od tych urządzeń i nośników z tytułu ich sprzedaży przez producentów i importerów (Dz. U. Nr 105, poz. 991 z późn. zm.).

[6] Projekt ustawy o uprawnieniach artysty zawodowego, UD208. Łącznie z projektem ustawy o uprawnieniach artysty zawodowego przedstawiono również projekt rozporządzenia z wykazem typów urządzeń i nośników, od których pobiera się opłatę i wysokości opłat.