Rozpoczęcie sporu sądowego jest skutkiem braku porozumienia się stron w zaistniałym konflikcie. W większości przypadków nie prowadzi to jednak do szybkiego rozstrzygnięcia sporu. Niestety w Polsce spory sądowe trwają latami i wyrok, nawet korzystny, który zapada dopiero po kilku latach postępowania sądowego, często nie spełnia oczekiwań strony wygrywającej. I nie chodzi tutaj tylko o treść rozstrzygnięcia sądu, ale głównie o biznesowe aspekty korzyści płynących z wygranej. Warto w związku z tym pamiętać, że nawet jeśli strony nie były w stanie się porozumieć, zanim sprawa trafiła do sądu, to w polskiej procedurze cywilnej istnieje możliwość skorzystania z mediacji w trakcie trwającego sporu sądowego (po wniesieniu pozwu), a ugoda zawarta przez mediatorem ma takie same skutki jak ugoda sądowa (czyli jest egzekwowana tak jak wyrok sądu). Kwestie te są regulowane przez art. 183 (1) do 183 (15) K.P.C. 

Mediacja w trakcie sporu sądowego jest możliwa:  

  • na każdy etapie postępowania sądowego – może mieć miejsce zaraz po pierwszej wymianie pism procesowych stron, ale może również zostać przeprowadzona już po istotnej części postępowania dowodowego, 
  • po skierowaniu sprawy do mediacji przez sąd rozpoznający sprawę, przy czym w tym zakresie musi być zgoda stron – każda ze stron może odmówić wzięcia udziału w mediacji w terminie 7 dni od doręczenia jej decyzji sądu w przedmiocie przeprowadzenia mediacji, 
  • w czasie wyznaczonym przez sąd, który nie może przekroczyć 3 miesięcy – w praktyce jednak, jeśli strony chcą kontynuować mediację sądy przedłużają ten termin na wniosek stron. 

Strony mogą mieć wpływ na wybór mediatora. Jeśli nie ma w tym zakresie porozumienia stron, sąd wyznacza mediatora. Mediator ma możliwość zapoznania się z aktami sprawy przed rozpoczęciem mediacji, która zazwyczaj odbywa się na posiedzeniach mediacyjnych.  

Jakie korzyści mogą wynikać z mediacji w trakcie sporu sądowego? 

Po pierwsze, pomimo że sprawa trafiła już do sądu, istnieje możliwość przeprowadzenia z udziałem osoby niezależnej rozmów ugodowych, które mogą doprowadzić do szybkiego zakończenia sporu. 

Po drugie, wszystkie informacje i propozycje ugodowe, jakimi strony wymieniają się w trakcie mediacji, są objęte tajemnicą i nie mogą być wykorzystane poza mediacjami. Gdyby strony nie doszły do porozumienia, przerwały mediację i wróciły do procesu, nie mogą powoływać się na informacje, propozycje ugodowe czy też oświadczenia złożone w trakcie mediacji. Ma to zapewnić bezpieczeństwo i komfort negocjowania bez ryzyka wykorzystania w procesie wzajemnych, słabych stron. 

Po trzecie, dobry mediator często pomaga stronom znaleźć przestrzeń na ustępstwa, których strony nie dostrzegały przed podjęciem decyzji o sporze sądowym. 

Po czwarte, ugoda zawarta przed mediatorem może obejmować szerszy zakres zagadnień spornych między stronami niż te, których dotyczy pozew. W niektórych przypadkach pozwala to na prowadzenie – w ramach rozmów mediacyjnych – negocjacji, które obejmują szersze spectrum relacji między stronami. 

Po piąte – najważniejsze – ugoda zawarta przed mediatorem ma skutek ugody sądowej po jej zatwierdzeniu przez sąd, co oznacza, że taka ugoda podlega egzekucji w razie jej niewykonywania przez stronę analogicznie jak wyrok sądowy. 

Wreszcie, zawarcie ugody przed mediatorem pozwala na istotne zaoszczędzenie i zmniejszenie kosztów prowadzenia sporu sądowego. Sąd zwraca powodowi połowę opłaty sądowej zapłaconej od pozwu (co w przypadku dochodzenia dużych sum pieniężnych może stanowić istotną kwotę), a strony unikają kosztów wieloletniego prowadzenia sporu sądowego.  

Podsumowanie  

Mediacja w trakcie sporu sądowego jako alternatywna metoda rozwiązania konfliktu jest instrumentem wartym rozważenia, a niedocenianym. Wynika to często z nastawienia stron, które, decydując się na spór sądowy, zazwyczaj nie dostrzegają już możliwości porozumienia lub nie mają świadomości, że mediacja może być prowadzona również w trakcie sporu w sądzie. Oczywiście, jak każde rozwiązanie prawne, mediacja w sporze może przynieść korzyści w sytuacji, gdy jest wykorzystywana zgodnie z jej celami. W związku z tym zawsze warto dokładnie rozważyć zasadność prowadzenia mediacji w trakcie sporu. Trzeba mieć na uwadze wszystkie wynikające z niej korzyści, w tym zwłaszcza szansę uzyskania egzekwowalnego porozumienia w krótkim czasie, przy oszczędności kosztów procesu, ale też ewentualne ryzyka przedłużenia postępowania czy inne wynikające z przyjętej strategii procesowej drugiej strony. Z pewnością jest to natomiast istotny instrument, który może przyspieszyć uzyskanie oczekiwanych rezultatów sporu sądowego i warty wzięcia pod uwagę przez przedsiębiorców zagranicznych, decydujących się na prowadzenie procesów w Polsce.