Aktywna ochrona praw wyłącznych, w tym prawa do znaków towarowych, najczęściej wiąże się z wytoczeniem powództwa cywilnego. Jest to oczywiście słuszny kierunek podejmowanych działań, aczkolwiek nie jedyny. Ustawa Prawo własności przemysłowej (p.w.p.) przewiduje także ochronę prawnokarną, która została wprowadzona w Tytule X tej ustawy. Co istotne, przeważająca ilość przestępstw, stypizowanych w tym rozdziale, ma charakter wnioskowy. Oznacza to, że postępowanie karne może się toczyć tylko po złożeniu wniosku o ściganie przez uprawniony podmiot. Od powyższej zasady istnieją jednak pewne wyjątki, a jeden z nich zostanie wskazany w dalszej części artykułu. Rozważania zostały zawężone do art. 305 p.w.p., który penalizuje oznaczanie i obrót podrobionymi znakami towarowymi.

Droga cywilna czy karna?

Istnieją obszary naruszenia prawa do znaków towarowych, dla których właściwa jest droga zarówno cywilna, jak i karna. Przykładem jest choćby opatrzenie identycznych towarów identycznym znakiem towarowym. Oczywiście występują sytuacje, gdy ochrona na gruncie prawa cywilnego jest znacznie szersza i niewątpliwie będzie tą preferowaną. Niemniej, warto wiedzieć w jakich przypadkach należy przynajmniej rozważyć podjęcie działań na gruncie prawa karnego. Aby jednak dokonać prawidłowego wyboru, należy nie tylko zbadać przesłanki zastosowania art. 305 § 1 p.w.p. (który stanowi typ podstawowy omawianego przestępstwa), ale przede wszystkim odnieść się do definicji podrobionego znaku towarowego, wskazanej w art. 120 ust. 3 pkt 3 p.w.p. Zgodnie z jego treścią, ilekroć w ustawie jest mowa o znakach towarowych podrobionych, „rozumie się przez to użyte bezprawnie znaki identyczne lub takie, które nie mogą być odróżnione w zwykłych warunkach obrotu od znaków zarejestrowanych, dla towarów objętych prawem ochronnym”.

W tym kontekście należy zauważyć, że:

  1. ochrona prawnokarna dotyczy tylko zarejestrowanych znaków towarowych, a zatem nie może być stosowana do samych zgłoszeń znaków towarowych czy też do znaków powszechnie znanych;
  2. naruszenie musi dotyczyć towarów, które są objęte specjalizacją znaku towarowego, a zatem towarów czy usług, dla których znak ten został zarejestrowany;
  3. ograniczenie wskazane pod lit. b nie ma zastosowania do renomowanych znaków towarowych, które są chronione poza specjalizacją i zasada ta ma także zastosowanie przy ochronie prawnokarnej;
  4. znaki muszą być identyczne albo niemożliwe do odróżnienia w zwykłych warunkach obrotu – o ile pierwsza przesłanka nie wzbudza wątpliwości, to kolejna nie jest już zbyt oczywista i zapewne musi być wykładana w powiązaniu z danym rodzajem towaru; często przesłanka ta jest upraszczana i sprowadzana do definicji znaku podobnego, co jednak spotkało się z krytyką przedstawicieli doktryny.

Spełnienie powyższych przesłanek stanowi potwierdzenie, że doszło do podrobienia znaku towarowego. W idealnej sytuacji „znak podrobiony” to znak identyczny do zarejestrowanego znaku towarowego, nałożony na ten sam towar, dla którego znak towarowy został zarejestrowany. Aby jednak móc sięgnąć do art. 305 p.w.p., należy dokonać dalszych rozważań, tj. ustalenia jaka czynność jest penalizowana. W tym zakresie warto odwołać się do § 1 omawianego przepisu. Stanowi on tzw. typ podstawowy przestępstwa podrabiania znaków towarowych. Zgodnie z ww. przepisem:

Kto, w celu wprowadzenia do obrotu, oznacza towary podrobionym znakiem towarowym, w tym podrobionym znakiem towarowym Unii Europejskiej, zarejestrowanym znakiem towarowym lub znakiem towarowym Unii Europejskiej, którego nie ma prawa używać lub dokonuje obrotu towarami oznaczonymi takimi znakami, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

Penalizowanymi czynnościami są zatem oznaczanie towarów podrabianym znakiem towarowym (ale tylko w celu wprowadzenia ich do obrotu), a także obrót towarami, które takie znaki posiadają (penalizowane będzie także umieszczenie podrobionych znaków towarowych na opakowaniach towarów czy też innych elementach, które można połączyć z tym towarem, np. na identyfikatorze umieszczonym obok towaru). Co ciekawe, „obrót towarami” jest rozumiany w polskim orzecznictwie szeroko i już samo oferowanie towarów, opatrzonych podrobionymi znakami towarowymi, jest traktowane jak obrót nimi (oferowanie jest określane jako początkowa faza czynności obrotu). W tego typu przypadkach nie trzeba zatem sięgać do instytucji usiłowania popełnienia przestępstwa, gdyż wykładania wspomnianej przesłanki jest rozumiana bardzo korzystnie dla uprawnionych do znaków towarowych.

Dla porządku, warto także wspomnieć, że pozostałe dwa paragrafy art. 305 p.w.p. typizują tzw. uprzywilejowany i kwalifikowany typ czynu zabronionego. W przypadku mniejszej wagi -typ uprzywilejowany – sprawca omawianego czynu podlega jedynie grzywnie. Z kolei gdy uczynił sobie z popełnienia przestępstwa stałe źródło dochodu albo dopuszcza się tego przestępstwa w stosunku do towaru o znacznej wartości, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 5. Jest to kwalifikowany typ czynu zabronionego. Typ podstawowy oraz uprzywilejowany są ścigane na wniosek, który musi złożyć uprawniony podmiot (można to zrobić już po zidentyfikowaniu potencjalnych podróbek przez organy ścigania). W przypadku typu kwalifikowanego, taki wniosek nie jest konieczny i postępowanie toczy się z oskarżenia publicznego.

Należy przypomnieć, że ścieżka postępowania karnego nie wyposaży uprawnionego do znaku towarowego w potencjalne orzeczenie sądu cywilnego, przykładowo z uwzględnionymi żądaniami zakazowymi. Jakie zatem posiada walory?

  1. postępowanie karne ma duże oddziaływanie psychologiczne na naruszyciela, zwłaszcza czynności prowadzone przez organy ścigania, jak przesłuchanie czy zajęcie towarów;
  2. większość czynności prowadzonych jest przez organy ścigania – aktywność uprawnionego jest znacznie mniejsza i właściwie sprowadza się do wsparcia organów prowadzących postępowanie;
  3. wobec prowadzenia postępowania karnego głównie przez organy ścigania, jest ono stosunkowo tańsze niż proces cywilny i może zakończyć się bardzo szybko, jeśli dojdzie do dobrowolnego poddania się karze przez naruszyciela;
  4. w ramach postępowania karnego możliwe jest naprawienie zaistniałej szkody, a jeśli ustalenie jej wysokości będzie znacznie utrudnione, pokrzywdzony będzie mógł skorzystać z instytucji nawiązki.

Na co powinien zwrócić uwagę uprawniony do znaków towarowych?

Wybór odpowiedniej ścieżki ochrony uzależniony jest od konkretnego przypadku naruszenia oraz celów, jakie chce osiągnąć uprawniony. W jaki sposób jednak najlepiej zabezpieczyć swoje prawa?

  1. Warto rejestrować swoje oznaczenia, aby możliwe było sięgnięcie do sankcji karnych; jest to także bardzo istotne w przypadku postępowań cywilnych.
  2. Warto dać sygnał organom ścigania, że jest się zainteresowanym ścieżką karną w walce z podróbkami – profesjonalni pełnomocnicy podejmują adekwatne działania, aby usprawnić aktywność Policji i Prokuratury.
  3. Warto być konsekwentnym i nie bagatelizować choćby najmniejszych naruszeń praw do znaków towarowych, aby pokazać rynkowi, że jest się podmiotem bezwzględnie walczącym z naruszeniami, szczególnie zwalczającym podróbki.

Podsumowanie

Ochrona praw własności intelektualnej, zwłaszcza praw do znaków towarowych, może się odbywać na rożnych płaszczyznach – cywilnej, karnej czy nawet celnej. W doborze odpowiedniej ścieżki działań powinien pomóc profesjonalny pełnomocnik. Wydaje się jednak, że wśród wytaczanych w Polsce postępowań przeważają te dotyczące postępowań cywilnych. Tymczasem nie można bagatelizować korzyści, jakie niesie ze sobą wszczęcie postępowania karnego. Ponadto, organy ścigania mają coraz większą świadomość tego, czym są dobra niematerialne i w jaki sposób winny być chronione.