W polskim parlamencie procedowana jest obecnie ustawa zakazująca sprzedaży napojów z dodatkiem kofeiny lub tauryny (tzw. napojów energetycznych) m.in. osobom poniżej 18 roku życia. Na ten moment prawodawca wycofał się natomiast z pomysłu zakazania reklamy lub promocji tego rodzaju produktów spożywczych. Regulacja została uchwalona 13 lipca 2023 r.[1] przez Sejm RP, a następnie istotne poprawki do projektu zgłosił Senat. Z tej przyczyny, ustawa o zdrowiu publicznym zawierająca regulacje dotyczące energetyków znajduje się nadal w procesie legislacyjnym.

Wprowadzenie – istota regulacji

Nowa regulacja dotycząca sprzedaży i oznaczania napojów energetycznych została przewidziana w projekcie zmian ustawy o zdrowiu publicznym (art. 1 ust. 1a; rozdział 3b). Ww. ustawa ma określać zasady opłaty od napojów m.in. z dodatkiem kofeiny lub tauryny, oraz ograniczenia w ich sprzedaży, a także wymogi dotyczące ich oznaczania. Istotą regulacji jest wprowadzenie zakazu sprzedaży napojów energetyzujących osobom do 18 roku życia, oraz na terenie jednostek systemu oświaty i w automatach.

Regulacja nie przewiduje natomiast szczególnych ograniczeń w zakresie reklamy i promocji energetyków.

Na czym polegają planowane zmiany?

Dotychczas napoje z dodatkiem tauryny lub kofeiny nie podlegały szczególnym ograniczeniom w zakresie ich sprzedaży czy oznakowania.

Aktualna regulacja dotyczy „napojów z dodatkiem kofeiny lub tauryny” (por. art. 12l), definiowanych według składu zawierającego pewną zawartość kofeiny (pow. 150 mg/l) lub tauryny (w każdej ilości). Napoje takie, ze względu na ich funkcjonalność, są potocznie nazywane napojami energetycznymi (energetyzującymi), bądź energetykami. Ograniczenia nie dotyczą jednak przypadków, gdy ww. substancje występują w napoju naturalnie, co budzi wątpliwości w orzecznictwie NSA. Na wyłączenie napojów, w których tauryna czy kofeina występują naturalnie, wskazuje też sformułowanie „z dodatkiem kofeiny lub tauryny”, definiujące przedmiot regulacji.

Sedno planowanej regulacji polega na zakazaniu sprzedaży ww. napojów:

– osobom poniżej 18 roku życia[2];

– na terenie jednostek systemu oświaty;

– w  automatach (urządzeniach mechanicznych do samoobsługowej sprzedaży np. napojów).[3]

Innym projektowanym wymogiem (ograniczeniem) jest nakaz oznaczania przedmiotowych napojów przez producenta bądź importera, na opakowaniach jednostkowych produktów, widoczną, czytelną oraz umieszczoną w sposób nieusuwalny i trwały informacją[4] o treści „Napój energetyzujący” lub „Napój energetyczny”[5]. Zapis ten wskazuje również na fakt, że ustawodawca utożsamia napoje objęte zakresem regulacji z tym pojęciem.

Sankcje naruszenia zakazów/nakazów

Konsekwencje złamania wspomnianych nakazów/zakazów określone zostały w nowym rozdziale 4a.[6]

Sprzedaż napojów energetyzujących wbrew postanowieniom ustawy zagrożona jest karą grzywny do 2.000 zł.[7] Popełnienie wykroczenia może też skutkować orzeczeniem przepadku napojów z dodatkiem kofeiny lub tauryny.

Dotkliwszą sankcją jest obłożony nakaz właściwego oznaczania napojów. Ten, kto produkuje lub importuje napoje z dodatkiem kofeiny lub tauryny, w opakowaniach jednostkowych niespełniających wymogów ustawowych, podlega grzywnie do 200 000 zł albo karze ograniczenia wolności, bądź obu tym karom łącznie.[8]

Według postanowień projektu regulacje dotyczące napojów energetyzujących miałyby wejść w życie już z dniem 1 stycznia 2024 r. Senat proponuje racjonalną zmianę na dzień 1 lipca 2024 r. (oraz wprowadzenie wspomnianego art. 5a).

Podsumowanie

Na tym etapie procedowania ustawy zmieniającej brak jest ograniczeń szczególnych dotyczących reklamy lub promocji napojów energetyzujących. Przedstawiciele obecnego rządu nie wykluczają jednak powrotu do tej kwestii w przyszłości. Senat proponuje zdroworozsądkowe rozwiązanie – dodanie art. 5a, zgodnie z którym zakaz sprzedaży nie dotyczy napojów z dodatkiem kofeiny lub tauryny wyprodukowanych lub importowanych przed dniem wejścia w życie ustawy, o ile ich sprzedaż nastąpi nie później niż 24 miesiące od dnia wejścia w życie regulacji. Po upływie tego terminu, kierownik zakładu handlowego lub gastronomicznego wycofuje ze sprzedaży napoje z dodatkiem kofeiny lub tauryny, które nie spełniają wymogów określonych w ustawie.[9]

[1] Por. projekt zmiany ustawy o zdrowiu publicznym oraz niektórych innych ustaw (druk nr 3258), ustawa uchwalona przez Sejm w dniu 13.07.23. (por. https://orka.sejm.gov.pl/opinie9.nsf/nazwa/3258_u/$file/3258_u.pdf ) i przekazana do Senatu; poprawki Senatu – druk 3558.

[2] W przypadku wątpliwości co do pełnoletności kupującego sprzedawca może żądać okazania dokumentu potwierdzającego wiek kupującego jak np. w przypadku sprzedaży napojów alkoholowych.

[3] Senat proponuje: z wyjątkiem automatów niedostępnych dla osób poniżej 18. roku życia znajdujących się w wymienionych w ustawie miejscach (por. druk nr 3558).

[4] Informacja taka powinna być otoczona ramką o rozmiarach nie mniejszych niż 1/10 opakowania jednostkowego oraz zajmować większość wydzielonej w ten sposób powierzchni. Senat proponuje skreślenie tego postanowienia (art. 12n ust.2).

[5] Senat proponuje: „Napój energetyczny” lub wyrażeniem równoznacznym”.

[6] Orzekanie w sprawach zakazu sprzedaży następuje w trybie przewidzianym dla wykroczeń, natomiast nakazu oznakowania – w trybie k.p.k.

[7] Tej samej karze podlega kierownik zakładu handlowego lub gastronomicznego, który nie dopełnia obowiązku nadzoru i przez to dopuszcza do popełnienia w tym zakładzie takiego wykroczenia.

[8] Senat proponuje skreślenie wyrazów: „albo karze ograniczenia wolności, albo obu tym karom łącznie” argumentując, że w systemie kara grzywny i kara ograniczenia wolności nie występują łącznie; a ponadto dodanie w art. 18b, zgodnie z którym jeżeli czyn określony w ust. 1 został popełniony w zakresie działalności przedsiębiorcy, za sprawcę czynu zabronionego uznaje się osobę odpowiedzialną za produkcję lub import napojów z dodatkiem kofeiny lub tauryny.

[9] Energetyki mają zwykle termin przydatności do spożycia o długości 12-24 miesięcy.