Reklama i promocja

Opublikowany 2 stycznia 2023 r. (i przedstawiony do opiniowania) projekt zmiany ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia z dnia 23 grudnia 2022 r. spowodował, że nadal dużo mówi się o wytycznych dla reklamy suplementów diety, a także lekarstw i wyrobów medycznych.

Od 1 stycznia 2023 r. influencerzy nie będą mogli reklamować publicznie wyrobów przeznaczonych do używania przez użytkowników innych niż laicy. 

Do konsultacji publicznych trafił projekt rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie reklamy wyrobów medycznych.  

Ustawa o wychowaniu w trzeźwości zakazuje reklamy napojów alkoholowych, z wyjątkiem piwa[1]. Zgodnie z ustawą za reklamę napojów alkoholowych uważa się jednak jedynie działania o charakterze publicznym. Oznacza to, że zakaz nie obejmuje reklamy skierowanej do zamkniętego, znanego z góry kręgu odbiorców – co może otwierać możliwości dla reklamy wysokoprocentowych napojów alkoholowych także w Internecie.

Wyższe plasowanie lub jakiekolwiek wyeksponowanie ofert handlowych wśród wyników wyszukiwania przez dostawców funkcji wyszukiwania internetowego ma istotny wpływ na decyzje zakupowe konsumentów. Z tego względu unijny prawodawca zdecydował się na uregulowanie zagadnienia plasowania ofert w dyrektywie 2019/2161[1] (dalej: dyrektywa modernizująca), która wprowadza zmiany do kilku dyrektyw konsumenckich, w tym do dyrektywy 2011/83/UE w sprawie praw konsumentów oraz dyrektywy 2005/29/WE dotyczącej nieuczciwych praktyk handlowych stosowanych przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów.

Vouchery na ratunek przedsiębiorcom w czasie pandemii COVID-19

Skutki pandemii spowodowanej koronawirusem SARS-CoV-2 bardzo mocno odczuwają przedsiębiorcy, zwłaszcza w branży gastronomicznej, hotelarskiej, turystycznej, kulturalnej, rozrywkowej, rekreacyjnej, sportowej czy fryzjersko-kosmetycznej (tzw. sektor beauty[1]). Wprowadzone ograniczenia w prowadzeniu działalności gospodarczej, jakkolwiek przez niektórych pozytywnie oceniane z perspektywy skuteczności walki z rozprzestrzenianiem się koronawirusa, prowadzą do znaczącej, a w niektórych przypadkach nawet całkowitej utraty przychodu, a idąc dalej – płynności finansowej przedsiębiorców.

Jednym z rozwiązań, które mogą przyczynić się do ograniczenia negatywnych skutków ekonomicznych pandemii i utrzymania przynajmniej częściowej płynności finansowej przedsiębiorców są popularne vouchery (bony). Przekazanie klientowi przez przedsiębiorcę vouchera na towary lub usługi, które mogą zostać wydane lub zrealizowane po zniesieniu ograniczeń związanych z wprowadzeniem stanu epidemii lub zagrożenia epidemicznego, dla wielu przedsiębiorców może okazać się szansą na przetrwanie na rynku, jednocześnie korzystnie wpływając na budowanie lojalności klientów.

Voucher zamiast zwrotu środków według specustawy

Ustawa z 31 marca 2020 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw (dalej: „ustawa COVID-19”)[2] przewiduje, że pozostające w bezpośrednim związku z wybuchem epidemii koronawirusa SARS-CoV-2 odstąpienie przez podróżnego od umowy o udział w imprezie turystycznej lub rozwiązanie takiej umowy przez organizatora turystyki nie jest skuteczne w przypadku wyrażenia przez podróżnego zgody na otrzymanie w zamian od organizatora turystyki vouchera do realizacji na poczet przyszłych imprez turystycznych. Zgoda podróżnego na wydanie vouchera powoduje, że umowa o udział w imprezie turystycznej nie zostanie rozwiązana, a przedsiębiorca zajmujący się organizacją imprez turystycznych nie będzie zobowiązany do zwrotu środków wpłaconych przez podróżnego na poczet imprezy turystycznej. Co istotne, ustawa ogranicza okres ważności vouchera – może on zostać zrealizowany w ciągu roku od dnia, w którym miała się odbyć impreza turystyczna. Wartość vouchera nie może być niższa niż kwota wpłacona na poczet realizacji dotychczasowej umowy o imprezę turystyczną.

Niewątpliwie rozwiązanie polegające na możliwości wydania vouchera zamiast zwrotu środków, łącznie z wprowadzonym ustawą COVID-19 odsunięciem skutku odstąpienia od umowy o udział w imprezie turystycznej lub jej rozwiązania o 180 dni od dnia powiadomienia przez podróżnego o odstąpieniu od umowy lub powiadomienia przez organizatora turystyki o rozwiązaniu umowy, może przyczynić się do utrzymania płynności finansowej przedsiębiorców działających w branży turystycznej. Przyjęcie przez klienta vouchera nie powoduje rozwiązania umowy z organizatorem turystyki, dlatego środki wpłacone przez klientów będą podlegały ochronie przed niewypłacalnością[3].

Podobny mechanizm ustawa COVID-19 przewiduje w odniesieniu do rozwiązania z klientem umowy przez przedsiębiorcę świadczącego usługi hotelarskie lub prowadzącego działalność związaną z organizacją wystaw i kongresów lub działalnością kulturalną, rozrywkową, rekreacyjną i sportową lub organizującego wystawy tematyczne lub imprezy plenerowe, które pozostaje w bezpośrednim związku z wybuchem epidemii wirusa SARS-CoV-2. W tej sytuacji przedsiębiorca jest zobowiązany zwrócić klientowi wpłacone środki w terminie 180 dni od dnia skutecznego rozwiązania umowy. Jednak rozwiązanie umowy nie będzie skuteczne w przypadku wyrażenia przez klienta zgody na otrzymanie w zamian od przedsiębiorcy vouchera do realizacji na poczet przyszłych wydarzeń w obszarze działalności przedsiębiorcy w ciągu roku od dnia, w którym miało się odbyć wydarzenie, za które klient wniósł zapłatę.

Czym są vouchery?

Jakkolwiek voucher nie został zdefiniowany w polskim porządku prawnym, to przyjąć należy, że pojęcie to zakresowo tożsame jest z definicją bonu zawartą w art. 2 pkt 41 ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (dalej: „ustawa o VAT”)[4]. Zgodnie z nią bon stanowi instrument, z którym wiąże się obowiązek jego przyjęcia jako wynagrodzenia lub części wynagrodzenia za dostawę towarów lub świadczenie usług. Istotne jest, że w przypadku bonu towary, które mają zostać dostarczone, lub usługi, które mają zostać wykonane, lub tożsamość potencjalnych dostawców lub usługodawców są wskazane w samym instrumencie lub określone w powiązanej dokumentacji, w tym w warunkach wykorzystania tego instrumentu. Bony mogą mieć charakter płatny (tj. mogą być oferowane w drodze zakupu) lub bezpłatny. Bon może zatem stanowić formę zapłaty wynagrodzenia (lub jego części) za dostawę towarów lub świadczenie usług, natomiast sam w sobie nie stanowi ani towaru, ani usługi.

Zazwyczaj bony (vouchery) wydawane są w określonym celu handlowym lub promocyjnym, tj. w celu stymulowania sprzedaży określonych towarów lub usług lub ułatwiania płatności za takie towary lub usługi. Nie jest natomiast bonem taki instrument, który wprawdzie uprawnia do zniżki przy zakupie towarów lub usług, ale nie uprawnia klienta do ich otrzymania.

Bon (voucher) stanowi znak legitymacyjny, który może przybrać formę materialną (np. dokument papierowy, karta magnetyczna, karta z chipem) lub zdematerializowaną (np. voucher elektroniczny w formie wieloznakowego kodu).

Skutki VAT bonów jednego (SPV) i różnego (MPV) przeznaczenia

Decydując się na wydanie vouchera będącego bonem jednego lub różnego przeznaczenia, przedsiębiorca powinien szczegółowo rozważyć podatkowe skutki takiego działania. Należy zauważyć, że od 1 stycznia 2019 r. w ustawie o VAT obowiązuje regulacja dotycząca opodatkowania bonów, która jednocześnie stanowi implementację dyrektywy Rady (UE) 2016/1065[5].

Z punktu widzenia przedsiębiorcy i obowiązku odprowadzania podatku VAT istotne jest rozróżnienie na dwa rodzaje bonów:

• bon jednego przeznaczenia[6] (ang. single purpose voucher – SPV), który cechuje się tym, że miejsce dostawy towarów lub świadczenia usług, których dany bon dotyczy, oraz VAT należny z tytułu tych towarów lub usług są znane w chwili emisji[7] bonu (np. voucher na usługę fryzjerską, która opodatkowana jest 8-procentową stawką VAT);
• bon różnego przeznaczenia (ang. multi-purpose voucher – MPV), przez który rozumie się każdy bon, który nie spełnia warunków przewidzianych dla bonów jednego przeznaczenia. Z reguły chodzi o takie bony, które mogą być wymienione na towary lub usługi objęte różnymi stawkami podatku VAT (np. bon do wykorzystania w sklepie na zakup towarów podlegające różnym stawkom VAT).

Kluczowe z punktu widzenia utrzymania płynności finansowej przedsiębiorcy jest to, że bony jednego przeznaczenia podlegają opodatkowaniu w momencie ich emisji, natomiast bony różnego przeznaczenia – dopiero w momencie ich realizacji.

Zasadą jest, że przekazanie (transfer) bonu jednego przeznaczenia jest traktowane jak świadczenie usług lub dostawa towarów, których bon dotyczy, w związku z czym już w momencie przekazania bonu jednego przeznaczenia powstaje obowiązek podatkowy. Dostawę towarów uznaje się bowiem za dokonaną, a usługi za wykonane z chwilą przekazania bonu jednego przeznaczenia. Samo wykonanie usługi lub wydanie towarów nie podlega odrębnemu opodatkowaniu. W przypadku gdy wynagrodzenie za dostawy towarów lub świadczenie usług będzie wyższe niż wartość bonu i pozostałą kwotę klient zapłaci w formie pieniężnej (lub innej) na rzecz faktycznego sprzedawcy, kwota nadwyżki, która nie została pokryta bonem, będzie podlegać opodatkowaniu podatkiem VAT według zasad ogólnych (będzie stosowana stawka podatku właściwa dla faktycznie dostarczonego towaru lub faktycznie wykonanej usługi). To samo dotyczy dystrybutorów, którzy w imieniu własnym i na rachunek własny sprzedają (odsprzedają) bony jednego przeznaczenia. Tacy dystrybutorzy mają obowiązek odprowadzenia podatku VAT od sprzedaży tych bonów w taki sposób, jakby otrzymane przez nich wynagrodzenie za te bony było wynagrodzeniem za towary lub usługi objęte bonem.

Wydaje się, iż rozwiązanie polegające na wydawaniu przez przedsiębiorców bonów jednego przeznaczenia nie jest zatem optymalne z punktu widzenia obowiązków podatkowych. Przedsiębiorca będzie bowiem zobowiązany do zapłaty podatku VAT w momencie wydania klientowi takiego bonu, mimo że bon zostanie zrealizowany przez klienta w późniejszym terminie (lub w ogóle nie zostanie zrealizowany). W obecnej sytuacji gospodarczej taki mechanizm może negatywnie wpływać na utrzymanie płynności finansowej przedsiębiorcy.

Inaczej jest w przypadku bonów różnego przeznaczenia: przekazanie bonu jest neutralne z punktu widzenia podatku VAT. Dopiero faktyczne wykonanie dostawy towaru lub świadczenie usług będzie podlegało opodatkowaniu. Przedsiębiorca, który przekazuje klientom bony różnego przeznaczenia, ma możliwość akumulowania środków od klientów bez obowiązku zapłaty podatku VAT do momentu rzeczywistej realizacji bonu, czyli wydania towaru lub wykonania usługi. Jednocześnie na przedsiębiorcy przekazującym bon różnego przeznaczenia nie będą ciążyć obowiązki dokumentacyjne w zakresie VAT – czynność przekazania bonów dokumentowana będzie notą księgową lub innym dokumentem wewnętrznym.

Warto przy tym zauważyć, że w przypadku bonów różnego przeznaczenia nie podlega opodatkowaniu transfer bonu różnego przeznaczenia, natomiast opodatkowaniu podlegać będą jedynie usługi o charakterze promocyjnym lub dystrybucyjnym, które są wykonywane przez podmiot pośredni (podmiot, który nie dokonuje dostawy towaru lub świadczenia usług) na rzecz emitenta bonów[8].

W świetle powyższego rozwiązanie polegające na wydawaniu klientom bonów różnego przeznaczenia w obecnej sytuacji wydaje się mocno pożądane.

Vouchery jako usługi płatnicze?

Ustawa z 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych (dalej: „ustawa UUP”)[9] określa zasady świadczenia usług płatniczych oraz rodzaje działalności wyłączone spod reżimu tej ustawy. Mając na uwadze, że wydawanie i realizacja voucherów wiąże się z obszarem dotyczącym płatności i usług płatniczych, konieczne jest, aby przedsiębiorca decydujący się na emisję voucherów w każdym przypadku przeanalizował, czy mają zastosowanie przepisy regulujące usługi płatnicze.

Ustawa UUP przewiduje wyłączenia, które pozwalają na uniknięcie przez przedsiębiorcę posługującego się voucherami konieczności dostosowania modelu prowadzenia działalności do jej regulacji. Z zakresu przedmiotowego ustawy UUP wyłączone[10] są, zgodnie z art. 6 pkt 7) lit. e) ustawy UUP, transakcje płatnicze oparte na voucherze wydanym jako dokument w postaci papierowej. W przypadku voucherów wydawanych w innej postaci niż dokument papierowy (np. karty magnetyczne lub elektroniczne), w zależności od sposobu ich wykorzystania, istnieje ryzyko zakwalifikowania takich voucherów jako instrumentów płatniczych. Taka kwalifikacja ma istotne znaczenie, ponieważ zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 4) ustawy UUP, przez usługi płatnicze rozumie się działalność polegającą na wydawaniu instrumentów płatniczych. Konsekwencją uznania voucherów za instrument płatniczy może być m.in. konieczność uzyskania przez danego przedsiębiorcę statusu dostawcy usług płatniczych (np. krajowej instytucji płatniczej lub małej instytucji płatniczej). Jednak nawet w przypadku voucherów innych niż wydawanych w postaci dokumentów papierowych, ustawa UUP przewiduje dodatkowe wyłączenia spod jej stosowania.

Zgodnie z art. 6 pkt 11) ustawy UUP wyłączeniu ze stosowania tej ustawy podlegają usługi oparte na instrumentach płatniczych, które można wykorzystywać jedynie w ograniczony sposób i które spełniają co najmniej jeden z poniższych warunków:

• pozwalają posiadaczowi nabywać towary lub usługi wyłącznie w placówkach wydawców tych instrumentów lub w ramach ograniczonej sieci podmiotów związanych umową handlową bezpośrednio z zawodowym wydawcą tych instrumentów,
• służą wyłącznie do nabywania bardzo ograniczonego zakresu towarów lub usług,
• mogą być używane wyłącznie w jednym państwie członkowskim, jeżeli instrumenty takie są dostarczane na wniosek przedsiębiorcy lub jednostki sektora finansów publicznych, są regulowane ze względu na określone cele społeczne lub podatkowe przez krajowy lub samorządowy organ administracji publicznej i służą do nabycia określonych towarów lub usług od dostawców związanych z wydawcą umową handlową.

W przypadku bonów różnego przeznaczenia może powstać problem z wykazaniem spełnienia przesłanki z art. 6 pkt 11) lit. b) ustawy UUP (nabywanie bardzo ograniczonego zakresu towarów lub usług). Zgodnie z komunikatem Komisji Nadzoru Finansowego z 24 grudnia 2018 r.: „użyte w tym wyłączeniu sformułowanie bardzo ograniczony zakres towarów lub usług należy interpretować jako zakres mający granice, tj. zamknięty, policzalny zbiór towarów i usług, w ramach którego występuje mała liczba (co do zasady kilka) elementów, przy czym każdy przypadek wymaga indywidualnej oceny pod kątem wskazanego wyżej kryterium. Przykładem mogą być tu karty paliwowe umożliwiające wyłącznie zakup paliwa i płynów eksploatacyjnych do aut oraz wnoszenie opłat za przejazd płatnymi odcinkami autostrad albo karty transportu miejskiego, umożliwiające dokonywanie opłat za korzystanie ze środków komunikacji miejskiej.”

W przypadku, gdy voucher podlega wyłączeniu spod regulacji ustawy UUP w związku z tym, że uprawnia do zakupów jedynie w sklepie wydawcy vouchera lub w sieci sklepów powiązanych umową handlową z wydawcą vouchera albo uprawnia do nabywania bardzo ograniczonego zakresu towarów lub usług, przedsiębiorca, którego całkowita wartość transakcji płatniczych dokonanych podczas ostatnich 12 miesięcy przekracza 1 000 000 euro, zobowiązany jest przekazać KNF w terminie 14 dni od końca miesiąca, w którym nastąpiło przekroczenie tej kwoty, powiadomienie zawierające opis oferowanych usług[11].

Sprzedaż voucherów na realizację usług w przyszłości – o czym należy pamiętać

Z punktu widzenia istnienia obowiązku ewidencjonowania sprzedaży vouchera będącego bonem jednego lub różnego przeznaczenia możliwe są więc dwa scenariusze:

• jeśli voucher będzie wskazywał na daną usługę, opodatkowaną według określonej stawki VAT, wówczas konieczne będzie ewidencjonowanie tej sprzedaży z użyciem kasy fiskalnej;
• w przypadku gdy voucher będzie wskazywał na możliwość jego realizacji u danego usługodawcy (np. w konkretnym salonie kosmetyczno-fryzjerskim), a jednocześnie będzie uprawniał do zakupu usług opodatkowanych według różnych stawek VAT (np. usług fryzjerskich, opodatkowanych według stawki 8%, oraz usług kosmetycznych, opodatkowanych według stawki 23%), wówczas opodatkowanie podatkiem VAT będzie miało miejsce z chwilą realizacji konkretnej usługi w zamian za voucher. Innymi słowy: dopiero faktyczne wykonanie usługi będzie podlegało opodatkowaniu.

Istotą powyższego rozróżnienia jest to, czy w momencie emisji bonu dostępnych jest wystarczająco dużo informacji, by stwierdzić, gdzie ma nastąpić opodatkowanie podatkiem VAT i w jakiej kwocie, w związku z dostawą towarów lub świadczeniem usług, na które bon ostatecznie zostanie wymieniony[12].

Nadto, należy zastanowić się, czy przy wdrożeniu przez przedsiębiorcę konkretnego rozwiązania znajdą zastosowanie przepisy regulujące usługi płatnicze.

Oprócz wskazanych powyżej skutków podatkowych oraz konsekwencji w zakresie ewentualnej kwalifikacji jako usług płatniczych, przedsiębiorcy powinni także rozważyć konsekwencje biznesowe wdrożenia rozwiązania polegającego na wydawaniu voucherów. Istnieje bowiem ryzyko, że oferowanie voucherów rozwiąże jedynie krótkoterminowe problemy związane z nagłym brakiem lub znaczącym spadkiem popytu na oferowane przez przedsiębiorcę produkty lub usługi. Wydaje się, że vouchery umożliwią utrzymanie płynności finansowej, pokrywającej np. koszty stałe, z których trudno byłoby zrezygnować przedsiębiorcy w sposób elastyczny (wynagrodzenia dla pracowników, opłaty z tytułu wynajmu powierzchni biurowej lub handlowej itp.).

Średnio i długoterminowe konsekwencje biznesowe skorzystania z voucherów będą wymagać od przedsiębiorców odpowiedniego przygotowania. Realizacja przez przedsiębiorców usług opłaconych w przeszłości (skorzystanie z voucherów), może okazać się równoznaczna z utratą możliwości świadczenia innych usług w tym samym czasie – niezbędne będzie zatem utrzymanie odpowiedniego balansu pomiędzy świadczeniem usług już należnych (opłaconych za pomocą vouchera) a obsługą nowych klientów. Istnieje bowiem ryzyko, że skumulowanie zbyt dużej ilości usług, które przychód wygenerowały w przeszłości, może mieć dla przedsiębiorców negatywne konsekwencje z perspektywy utrzymania płynności finansowej po ustaniu pandemii.

[1] Od 1 kwietnia 2020 r. decyzją premiera Mateusza Morawieckiego zamknięte są salony fryzjerskie, kosmetyczne i inne, świadczące usługi w segmencie beauty.

[2] Tekst jedn.: Dz. U. z 2020 r., poz. 568.

[3] Zob. uzasadnienie rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw, druk sejmowy nr 299, s. 18.

[4] Tekst jedn.: Dz. U. z 2020 r., poz. 106.

[5] Dyrektywa Rady (UE) 2016/1065 z dnia 27 czerwca 2016 r. zmieniająca dyrektywę 2006/112/WE w odniesieniu do bonów na towary lub usługi (Dz. Urz. UE L 177 z 01.07.2016, s. 9).

[6] Zgodnie z art. 2 pkt 43 ustawy o VAT przez bon jednego przeznaczenia rozumie się bon, w przypadku którego miejsce dostawy towarów lub świadczenia usług, których bon dotyczy, oraz kwota należnego podatku, podatku od wartości dodanej lub podatku o podobnym charakterze z tytułu dostawy tych towarów lub świadczenia tych usług są znane w chwili emisji tego bonu.

[7] Zgodnie z art. 2 pkt 42 ustawy o VAT przez emisję bonu rozumie się pierwsze wprowadzenie bonu do obrotu.

[8] Zgodnie z art. 8b ust. 2 ustawy o VAT w przypadku gdy transferu bonu różnego przeznaczenia dokonuje podatnik inny niż podatnik dokonujący czynności podlegającej opodatkowaniu podatkiem zgodnie z ust. 1, opodatkowaniu podatkiem podlegają usługi pośrednictwa oraz inne usługi, które można zidentyfikować, takie jak usługi dystrybucji lub promocji, dotyczące tego bonu.

[9] Tekst jedn. Dz.U. z 2019 r. poz. 659.

[10] Z zastrzeżeniem art. 6a-6d ustawy UUP.

[11] Art. 6c ust. 1 ustawy UUP.

[12] Zob. pismo Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej z dnia 29 maja 2019 r., sygn. 0115-KDIT1-1.4012.112.2019.2.DM.

W dniu 16 października 2019 r. uchwalono ustawę nowelizującą z dniem 4 grudnia 2019 r. dotychczasową ustawę o sporcie[1]. Obowiązujące już nowe przepisy dotyczą przede wszystkim tworzenia oraz funkcjonowania polskich związków sportowych. Na ich gruncie związek sportowy występujący z wnioskiem o utworzenie nowego polskiego związku sportowego zobowiązany jest załączyć między innymi zaświadczenie o swej przynależności do międzynarodowej federacji sportowej działającej w sporcie olimpijskim lub paraolimpijskim bądź innej uznanej przez Międzynarodowy Komitet Olimpijski (MKOl)[2]. W przypadku e-sportu problemem jest to, że międzynarodowe organizacje, które zrzeszają podmioty działające w tej dyscyplinie, nie są uznawane przez MKOl.

Nowelizacja z końca ubiegłego roku zawiera jednak furtkę pozwalającą związkom sportowym uzyskać wnioskowany status mimo niespełniania wspomnianego wymogu. Zgoda na utworzenie polskiego związku sportowego, której udziela minister właściwy do spraw kultury fizycznej, może teraz zostać wyrażona również w przypadku przynależności do wskazanych w rozporządzeniu wykonawczym do ustawy międzynarodowych organizacji sportowych, które nie są uznawane przez MKOl[3]. Tym samym krąg podmiotów (związków sportowych), które będą mogły uzyskać status polskiego związku sportowego, może się znacznie rozszerzyć.

Należy podkreślić, iż ministerialny wykaz (na który nadal czekamy) będzie obejmował tylko te organizacje, które spełniają określone warunki. Pod uwagę będą brane następujące kryteria: aktywny udział w systemie walki z dopingiem (np. posiadanie obowiązującego porozumienia ze Światową Agencją Antydopingową – WADA), zasięg funkcjonowania podmiotu (np. działanie struktur organizacyjnych na różnych kontynentach), popularność (medialność) oraz stopień rozwoju (poziom współzawodnictwa na świecie, kontynentach)[4]. Oznacza to, że w wykazie będzie się mogła znaleźć tylko taka organizacja, która posiada odpowiednią renomę i wyróżnia się na rynku swoją pozycją oraz działalnością, w tym w kontekście przeciwdziałania patologiom sportowym (dopingowi).

Na tym tle trzeba zaznaczyć, że z utworzeniem polskiego związku sportowego wiążą się określone uprawnienia przysługujące tylko organizacjom o tym statusie. Zasadą jest przy tym wyłączność związków w zakresie tych uprawnień. W szczególności mają one wyłączne prawo do:

1. organizowania i prowadzenia współzawodnictwa sportowego o tytuł Mistrza Polski oraz o Puchar Polski w danym sporcie;
2. ustanawiania i realizacji reguł sportowych, organizacyjnych i dyscyplinarnych we współzawodnictwie sportowym organizowanym przez związek, z wyjątkiem reguł dyscyplinarnych dotyczących dopingu w sporcie;
3. powołania kadry narodowej oraz przygotowania jej do igrzysk olimpijskich, igrzysk paraolimpijskich, igrzysk głuchych, mistrzostw świata lub mistrzostw Europy oraz
4. reprezentowania tego sportu w międzynarodowych organizacjach sportowych[5].

Polski związek sportowy może ponadto utworzyć ligę zawodową, jeśli tylko w danej dyscyplinie współzawodnictwo sportowe jest organizowane w formie rozgrywek ligowych.

Podsumowując, rozporządzenie które zostanie wydane w następstwie omówionej zmiany ustawy o sporcie być może wreszcie pozwoli na utworzenie polskiego związku sportów elektronicznych, któremu przysługiwać będą prawa wyłączne określone w ustawie oraz szerokie kompetencje lobbingowe i regulacyjne dla całej dyscypliny.

[1] Ustawa z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie (tekst jedn.: Dz. U. z 2019 r., poz. 1468 ze zm.).

[2] Artykuł 11 ust. 2 pkt 4) ustawy o sporcie.

[3] Zgodnie z projektowaną zmianą brzmienia art. 11 ust. 2 pkt 4) ustawy o sporcie do wniosku do ministra właściwego do spraw kultury fizycznej o wyrażenie zgody na utworzenie polskiego związku sportowego dołącza się zaświadczenie o przynależności do międzynarodowej federacji sportowej działającej w sporcie olimpijskim lub paraolimpijskim lub innej uznanej przez Międzynarodowy Komitet Olimpijski albo ujętej w wykazie, o którym mowa w ust. 2a.

[4] Zob. uzasadnienie do projektu ustawy o zmianie ustawy o sporcie (druk sejmowy nr 3388).

[5] Art. 13 ust. 1 ustawy o sporcie.

W dzisiejszym, cyfrowym świecie e-sport stanowi nowoczesną formę rozrywki, która już dawno przestała być wyłącznie towarzyską aktywnością. Niemal codziennie organizowane są turnieje e‑sportowe w formule wzorowanej na tradycyjnych rozgrywkach sportowych, a dla wielu profesjonalnych e-sportowców rywalizacja w grach komputerowych stała się podstawowym źródłem utrzymania. Segment sportów elektronicznych otwiera nowe, ogromne możliwości nie tylko przed zawodnikami, ale też przed reklamodawcami czy organizatorami wydarzeń popkulturowych.

Rynek sportu elektronicznego na świecie

Aktualne trendy oraz skalę rynku sportów elektronicznych cyklicznie opisuje między innymi Newzoo, globalny dostawca analiz gier i e-sportu. W opublikowanym kilka miesięcy temu raporcie[1] Newzoo szacuje, że wartość rynku e-sportowego za rok 2019 przekroczy 1 mld dolarów, zaś dynamika wzrostu tego sektora utrzyma się na wysokim poziomie 26,7% rocznie. Jeśli chodzi o widownię e-sportu (bo to przede wszystkim o niej, a nie o samych graczach mówi się w kontekście sportów elektronicznych), wskazuje się, że jej liczebność w 2019 roku osiągnie 453,8 mln osób, i przewiduje się jej dalszy dynamiczny przyrost (o ponad 15% w skali roku). Według Newzoo największym dotychczas wydarzeniem e‑sportowym były zorganizowane w roku 2018 mistrzostwa świata w grze League of Legends, które pod tą samą nazwą użytkownicy platformy streamingowej Twitch[2] oglądali na żywo w imponującym wymiarze 53,8 mln godzin. League of Legends została niekwestionowanym zwycięzcą rankingu gier śledzonych na żywo (za pośrednictwem platform Twitch i YouTube) w 2018 roku. Tuż za nią uplasowały się takie gry jak Counter-Strike: Global Offensive, Dota 2, Overwatch, Hearthstone, Starcraft II, Playerunknown’s Battlegrounds oraz Fortnite[3].

Specyfika e-sportu polega na tym, iż większość treści (content) dostępna jest dla widzów oglądających rozgrywki w Internecie za darmo, a głównym źródłem przychodów są wpływy od sponsorów – udział sponsoringu w łącznych przychodach w e-sporcie w roku 2019 wynosi 456,7 mln dolarów[4]. Ma to niebagatelne znaczenie również z prawnego punktu widzenia, między innymi w kontekście szczególnych regulacji dotyczących sportu zawartych w tzw. ustawach mediowych[5].

E-sport w Polsce

W Polsce miliony osób deklarują, że są graczami (16,4 mln) lub miłośnikami gier (3,5 mln)[6]. Wydarzeniem o światowym zasięgu jest organizowany w Katowicach Intel Extreme Masters (finał międzynarodowego turnieju e-sportu, przeprowadzany od roku 2006). Z kolei 16 września 2019 r. odbył się ósmy już sezon Esports Championship Series, z którego polskojęzyczną transmisję przygotowała agencja FantasyExpo, specjalizująca się w projektach z dziedziny e-sportu. W Polsce odbywają się też inne międzynarodowe wydarzenia, jak na przykład zawody Good Game League, Games Clash Masters czy Apex Legends Preseason Invitational. Potencjał sportów elektronicznych w Polsce dostrzegły również tradycyjne media, między innymi TVP Sport (która podpisała umowę z ligą ESL) oraz Polsat Games (kanał poświęcony przede wszystkim rozgrywkom w League of Legends)[7]. E‑sport to także ogromna przestrzeń rozwoju dla agencji niespecjalizujących się stricte w tym obszarze, ale również szeroko z nim związanych (przykładowo: eMinePro, Gameset, Gamellon).

Ponadto w Polsce zarejestrowano już trzy stowarzyszenia e-sportowe oraz jeden związek sportowy z dziedziny e-sportu. Stowarzyszenie Sportów Elektronicznych (posługujące się skrótem ESA, utworzonym od angielskiej nazwy stowarzyszenia: Esports Association) jest członkiem międzynarodowej organizacji International Esports Federation (IESF), której siedziba znajduje się w Korei Południowej. Wreszcie to właśnie w Polsce mieści się pierwsze w Europie Środkowo‑Wschodniej, położone w Warszawie, e-sportowe centrum o charakterze biznesowym i treningowym – Kinguin Esports Performance Center.

[1] Newzoo, Esports leagues: one of many opportunities for brands. How brands are tapping into millions of esports fans, 5th edition, March 2019. Źródło: https://newzoo.com/insights/trend-reports/newzoo-global-esports-market-report-2019-light-version/.

[2] Internetowa platforma medialna udostępniająca transmisje strumieniowe (na żywo), przede wszystkim z gier komputerowych oraz rozgrywek sportu elektronicznego. Zob.: https://www.twitch.tv/p/about/.

[3] Pełny ranking top gier oglądanych na żywo za pośrednictwem platform Twitch i YouTube w 2018 r. dostępny jest w raporcie Newzoo.

[4] Newzoo, 2019 esports revenue streams – global, including year-on-year growth. Źródło: https://newzoo.com/key-numbers.

[5] Zob.: ustawa z dnia 29.12.1992 r. o radiofonii i telewizji (tekst. jedn.: Dz.U. z 2019 r., poz. 361 ze zm.).

[6]  M. Budimi, Sprite. Marka współtworzy drużynę esportową, [w:] Marka w świecie, Prowly, s. 21.

[7] P. Hekman, Co ma pół miliarda widzów i dwa razy tyle dochodów? E-sport, 13.09.2019. Źródło: http://wyborcza.pl/7,156282,25184817,co-ma-pol-miliarda-widzow-i-dwa-razy-tyle-dochodow-e-sport.html?disableRedirects=true.

Niewątpliwie istnieje wiele podobieństw między (jeszcze nieformalną) strukturą organizacyjną e-sportu a strukturą organizacyjną sportu tradycyjnego. W pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę, że polski ustawodawca zdecydował się tak rozszerzyć dotychczasową definicję legalną sportu, aby m.in. również e-sport podlegał regulacjom właściwym dla sportów tradycyjnych. W ustawie o sporcie[1] dodano (w art. 2 ust. 1a) zapis brzmiący: „za sport uważa się również współzawodnictwo oparte na aktywności intelektualnej, którego celem jest osiągnięcie wyniku sportowego”. Z tego rozwiązania płyną między innymi następujące korzyści praktyczne: możliwość ubiegania się o dofinansowanie, zwolnienie przyznawanych nagród z podatku, zwiększenie ochrony zawodników profesjonalnych, ułatwienia w uzyskiwaniu wiz czy ochrona małoletnich.

Kluby (e-)sportowe

W następstwie rozszerzenia definicji ustawowej sportu zawodnicy i drużyny e-sportowe mogą zrzeszać się w klubach. Tak samo jak w przypadku innych dyscyplin klubem (e-sportowym) może być zarówno spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, jak i stowarzyszenie wpisane do KRS. Nazwa klubu sportowego może zawierać określenie „klub sportowy”, lecz nie jest to konieczne. Celem działalności klubu powinien być udział w rozgrywkach sportowych (np. PKD, dział 93 – działalność sportowa, rozrywkowa i rekreacyjna), ale nie musi to być jego jedyny cel. Zakładając klub sportowy, należy sformułować cele, jakie ma on realizować, i dobrać odpowiednią do ich realizacji formę prawną działania.

Związek (e-)sportowy

Minimum trzy kluby sportowe mogą z kolei utworzyć związek sportowy. W sporcie tradycyjnym to właśnie krajowy lub międzynarodowy związek sportowy jest ostatecznym beneficjentem uprawnień – zarówno tych przyznanych ustawą, jak i tych wynikających z samoregulacji środowiska skupionego wokół związku. Z utworzeniem kwalifikowanej formy związku, tj. polskiego związku sportowego, wiążą się określone i przysługujące tylko tego rodzaju organizacji uprawnienia.

Demokratyzacja e-sportu

E-sport nie posiada jednak w tym momencie zaplecza organizacyjnego, które plasowałoby go na tym samym poziomie co inne dyscypliny sportowe w kraju. Ponadto w odróżnieniu od sportów tradycyjnych jest podatny na zagrożenia wynikające z zależności od właścicieli praw do gier stanowiących przestrzeń współzawodnictwa. Dotyczy to twórców, producentów, dystrybutorów oraz deweloperów gier. W rezultacie gracze i profesjonalni zawodnicy nie mają wpływu na sport, który uprawiają, ani kontroli nad nim. Dla przykładu: wycofanie danej gry z rynku lub ingerencja w sposób jej funkcjonowania oddziałuje bezpośrednio na zawodników, którzy wyspecjalizowali się w niej. Podobne ograniczenia dotyczą turniejów organizowanych przez przedsiębiorców z sektora prywatnego – mogą oni w sposób dowolny decydować, które drużyny będą brać udział w rozgrywkach, lub co najmniej ustalać zasady ich uczestnictwa.

Polski związek (e-)sportowy

Tę nierówność można jednak zrównoważyć poprzez odpowiednie zarządzanie poszczególnymi siłami w e-sporcie. Służyłoby temu powołanie struktur – na przykład uregulowanego ustawowo polskiego związku sportowego – które dbałyby o prawa zawodników oraz porządkowałyby rynek poprzez wydanie kodeksów postępowania dla graczy i drużyn czy ustalenie zasad dotyczących transferów oraz arbitrażu. Niezależnie od kompetencji przyznanych ustawą taki związek mógłby również organizować rozgrywki e-sportowe oraz reprezentować interesy klubów – wspierać je w negocjacjach z partnerami biznesowymi, w sprzedaży praw marketingowych czy w promocji marek.

[1] Ustawa z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie (tekst jedn.: Dz. U. z 2019 r., poz. 1468 ze zm.).

Konkursy e-sportowe w ustawie o PIT[1]

Zawody e-sportowe można traktować dla celów podatkowych podobnie jak klasyczne konkursy z dziedziny sportu[2], w których nagrody o wartości nieprzekraczającej określonego limitu są zwolnione z podatku. Nagrody uzyskane przez uczestników w takich zawodach powinny korzystać zarówno ze zwolnień, o których mowa w art. 21 ust. 1 pkt 68 ustawy o PIT, tj. zwolnień dotyczących nagród i wygranych o jednorazowej wartości nie wyższej niż 2000 zł, jak i ze zryczałtowanego opodatkowania w wysokości 10% wygranej lub nagrody, uregulowanego w art. 30 ust. 1 pkt 2 ustawy o PIT. Nie rozwiązuje to jednak problemu, gdy jednocześnie mamy do czynienia ze zryczałtowanym 10-procentowym podatkiem od wygranych z gier i konkursów oraz prowadzeniem przez zawodnika jednoosobowej działalności gospodarczej i korzystania przezeń z liniowego PIT. W takim przypadku to e-sportowiec powinien wybrać najkorzystniejszy dla siebie sposób opodatkowania.

Należy jednak mieć na uwadze, że w świetle przepisów ustawy o sporcie nie wszystkie gry elektroniczne lub współzawodnictwo w nich można automatycznie kwalifikować jako sport. Kluczowym dla takiej kwalifikacji będzie komponent współzawodnictwa w grze, oparty na aktywności intelektualnej zawodników. Dopiero w przypadku spełnienia łącznie obydwu tych przesłanek można mówić o sporcie i właściwym dla niego zwolnieniu podatkowym. Stąd też wskazane byłoby dookreślenie przez ustawodawcę, w jakich sytuacjach mamy do czynienia z e‑sportem lub zawodami e-sportowymi i tym samym z uniknięciem niezamierzonego ograniczenia skierowanego przeciw przywilejom przyznanym wybranym aktywnościom czy grom powszechnie uznawanym za e-sportowe, ale niespełniającym definicji legalnej sportu. Warto również zwrócić uwagę, że nagrody dla zawodnika lub drużyny za wyróżniające ich wyniki (e)sportowe nie będą tożsame z nagrodami otrzymanymi za udział w konkursie z dziedziny sportu.

Zwolnienie podatkowe w ustawie o CIT[3]

Działalność związaną ze sportem szczegółowo uregulowano także w ustawie o podatku dochodowym od osób prawnych (CIT). Na mocy art. 17 ust. 1 pkt 4 ustawy o CIT wolne od podatku są dochody podatników, których celem statutowym jest działalność w zakresie kultury fizycznej i sportu – w części przeznaczonej na te cele. Mając zatem na uwadze rozszerzoną o aktywność intelektualną definicję sportu (art. 2 ust. 1a ustawy o sporcie[4]), również przy interpretacji przepisów ustawy o CIT należałoby uznać równoważność – w sensie prawnym – działalności e‑sportowej i działalności w zakresie sportu oraz, co za tym idzie, stosować do tej pierwszej przedmiotowe zwolnienie podatkowe. Warto jednak pamiętać, że na mocy wyłączenia z art. 17 ust. 1c ustawy o CIT zwolnienie to nie dotyczy m.in. spółek.

VAT a działalność (e)sportowa

W ocenie Ministerstwa Finansów e-sport, polegający na rywalizacji w grach komputerowych, nie skorzysta ze zwolnienia z VAT na mocy art. 43 ust. 1 pkt 32 ustawy o podatku od towarów i usług[5]. Przy wykładni tego przepisu istotne znaczenie będzie mieć wyrok TSUE w sprawie The English Bridge Union[6], w którym Trybunał stwierdził, że wymienione w dyrektywie VAT pojęcie „sport” ogranicza się jedynie do aktywności, które cechują się niepozbawionym znaczenia elementem fizycznym, i nie obejmuje wszystkich aktywności mogących w ten bądź inny sposób wiązać się z tym pojęciem. A zatem, jak zaznacza w swoim stanowisku Ministerstwo Finansów, ze zwolnienia z podatku VAT mogą korzystać tylko czynności związane ze sportem, w których element fizyczny ma istotny charakter. Konkludując: aby uzyskać zwolnienie z VAT, każdorazowo należy ocenić, czy gra e‑sportowa wymaga od graczy również aktywności fizycznej.

[1] Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2019 r., poz. 1387 ze zm.).

[2] Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 27 marca 2019 r. w sprawie III SA/Wa 1079/18.

[3] Ustawa z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2019 r., poz. 865 ze zm.).

[4] Ustawa z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie (tekst jedn.: Dz. U. z 2019 r., poz. 1468 ze zm.).

[5] Ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (tekst jedn.: Dz. U. z 2018 r., poz. 2174 ze zm.).

[6] Wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 26 października 2017 r. w sprawie C‑90/16.