Możliwość skutecznego egzekwowania i ochrony praw własności intelektualnej to jeden z podstawowych elementów dobrze funkcjonującego systemu praw własności intelektualnej. Ważne jest przy tym, aby sądowa ochrona praw własności intelektualnej była udzielana w ramach jednolitego i wyspecjalizowanego systemu sądownictwa, uwzględniającego specyfikę tych praw. Potrzebę w tym zakresie dostrzegali zarówno praktycy jak i środowiska naukowe, twórcze, a także przedsiębiorcy opierający swój biznes na działalności kreatywnej, czy podmioty inwestujące w innowacje. Po wielu dyskusjach w tym zakresie możemy wreszcie powiedzieć: Mamy to! Mamy sądy, które będą zajmować się tylko sprawami własności intelektualnej i działać według specjalnej procedury mającej przyspieszyć i ułatwić uzyskanie sądowej ochrony własności intelektualnej. 13 lutego 2020 r. została uchwalona Ustawa o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego i niektórych innych ustaw wprowadzająca do polskiego systemu sądownictwa powszechnego wyspecjalizowane sądy w sprawach własności intelektualnej wraz ze szczególną regulacją postępowania przed tymi sądami (dalej: Ustawa). Przepisy o sądach własności intelektualnej wejdą w życie 1 lipca 2020 r.
Ma być szybciej, sprawniej i skuteczniej
Te wszystkie postulaty mają realizować wprowadzone przez Ustawę nowe regulacje dotyczące postępowania przed sądami powszechnymi w sprawach własności intelektualnej. Do najważniejszych trzeba zaliczyć:
- Stworzenie jednolitych sądów, w których mają orzekać sędziowie wyspecjalizowani w sprawach własności intelektualnej (dalej: Sądy IP),
- Co do zasady obowiązkową reprezentację w Sądach IP przez adwokatów, radców prawnych i rzeczników patentowych (za wyjątkiem spraw o niskiej wartości przedmiotu sporu),
- Możliwość przyznania przez Sąd IP określonej sumy pieniężnej w sytuacji, gdy ścisłe udowodnienie wysokości żądania w sprawie o naruszenie jest niemożliwe lub utrudnione,
- Jednolite środki zabezpieczenia i dowodzenia roszczeń mające ułatwić wykazywanie i dochodzenie roszczeń wobec naruszyciela własności intelektualnej,
- Nowe środki obrony przed zarzutami naruszenia cudzych praw własności intelektualnej (powództwo wzajemne o unieważnienie praw do znaków towarowych i wzorów przemysłowych, powództwo o ustalenie, że nie dochodzi do naruszenia cudzego prawa wyłącznego).
Z jaką sprawą pójdziemy do Sądu IP ?
Kwestię tą rozstrzyga wprowadzone przez Ustawę pojęcie „spraw własności intelektualnej”, których rozpoznanie będzie się odbywać tylko w Sądach IP. Pojęcie to odwołuje się do art. 2 pkt 8 Konwencji o ustanowieniu Światowej Organizacji Własności Intelektualnej z dnia 14 lipca 1967 r. i przyjętej tam szerokiej definicji „własności intelektualnej”. Jednocześnie warto pamiętać, że definicja sprawy własności intelektualnej z Ustawy jest ujęciem procesowym, którego celem jest zakreślenie kognicji Sądów IP i nie tworzy nowej materialnej definicji własności intelektualnej. Wprowadzone kategorie spraw uznanych za sprawy własności intelektualnej pokazują, że katalog tych spraw jest otwarty.
W konsekwencji do Sądów IP trafią nie tylko sprawy dotyczące praw własności przemysłowej (czyli dotyczące wynalazków, wzorów użytkowych i przemysłowych, znaków towarowych, oznaczeń geograficznych, topografii układów scalonych) oraz praw autorskich i praw pokrewnych, ale również sprawy dotyczące innych praw na dobrach niematerialnych (np. o ochronę prawa do firmy), sprawy dotyczące zwalczania i zapobiegania nieuczciwej konkurencji i wreszcie sprawy dotyczące ochrony dóbr osobistych w ściśle określonych przypadkach. Ten ostatni rodzaj spraw dotyczy szczególnej kategorii przypadków ochrony dóbr osobistych związanych z komercjalizacją tych dóbr w celu indywidualizacji, reklamy lub promocji przedsiębiorcy, towarów lub usług, albo związanych z działalnością naukową lub wynalazczą.
Ze sprawą własności intelektualnej tylko do jednego z czterech Sądów IP
Wszystkie sprawy zaliczone do kategorii spraw własności intelektualnej będą rozpatrywane wyłącznie w kilku sądach okręgowych w Polsce, w utworzonych w tym celu wydziałach ds. własności intelektualnej. Planowane są cztery Sądy Okręgowe jako sądy I instancji (Warszawa, Gdańsk, Poznań, Lublin) oraz dwa Sądy Apelacyjne jako sądy II instancji (Warszawa i Poznań). Wydział ds. własności intelektualnej w Sądzie Okręgowym w Warszawie będzie dodatkowo jedynym sądem rozpatrującym sprawy własności intelektualnej o wyższym stopniu skomplikowania w sferze technicznej tj. sprawy dotyczące programów komputerowych, tajemnicy przedsiębiorstwa o charakterze technicznym, wzorów użytkowych, wynalazków, topografii układów scalonych, odmian roślin. Co istotne, nowe Sądy IP będą zajmować się również sprawami dotyczącym unijnych znaków towarowych i wzorów wspólnotowych, do tej pory rozstrzyganymi przez jedyny w Polsce sąd wyspecjalizowany w zakresie własności intelektualnej tj. Wydział XXII Sądu Okręgowego w Warszawie Sąd Unijnych Znaków Towarowych i Wzorów Wspólnotowych.
W sprawach granicznych ostateczna decyzja, czy mamy do czynienia ze sprawą własności intelektualnej będzie należała do Sądu IP.
Czy łatwiej będzie udowadniać naruszenie własności intelektualnej ?
Jednym z postulatów i celów nowej regulacji było ujednolicenie i usprawnienie procesowych instrumentów ułatwiających gromadzenie dowodów naruszenia praw własności intelektualnej oraz dowodzenia związanych z tym roszczeń. Realizując te postulaty postępowanie w sprawach własności intelektualnej przewiduje odrębne zasady, które mają pomóc nie tylko szybko zabezpieczyć dowody naruszenia, ale również je pozyskać od naruszyciela, a nawet osoby trzeciej, która dysponuje informacjami lub dowodami naruszenia. Funkcję taką będę pełnić środki w postaci wezwania do udzielenia informacji oraz zabezpieczenia, wyjawienia lub wydania środka dowodowego. Wszystkie te elementy stanowią implementację art. 6 – 8 Dyrektywy nr 2004/48 o egzekwowaniu praw własności intelektualnej.
Warto w tym miejscu odnotować, że niektóre z w/w środków były już znane poszczególnym regulacjom praw własności intelektualnej, jak prawo autorskie, czy prawo własności przemysłowej. Ustawa o postępowaniu w sprawach własności intelektualnej wprowadza jednak jednolite unormowanie w tym zakresie, a co więcej rozszerza jego zastosowanie na inne przypadki praw własności intelektualnej, nie objęte regulacjami prawa autorskiego, czy prawa własności przemysłowej (jak np. sprawy z zakresu nieuczciwej konkurencji, czy o ochronę dóbr osobistych wykorzystywanych w celach komercyjnych). Podmioty praw własności intelektualnej na podstawie obecnej Ustawy uzyskują zarówno środki pozwalające na pozyskanie i gromadzenie dowodów naruszenia na etapie przed wniesieniem pozwu i to od potencjalnie pozwanego naruszyciela jak i osoby trzeciej (wezwanie do udzielenia informacji oraz zabezpieczenie dowodu) jak również środki, które mogą mieć zastosowanie tylko w trakcie prowadzonego już procesu przeciwko pozwanemu w postaci nakazania pozwanemu wydania lub wyjawienia dowodu pod rygorem egzekucji takiego nakazu oraz innych negatywnych konsekwencji procesowych.
Nowe zabezpieczenie dowodu naruszenia prawa własności intelektualnej
Zabezpieczenie środka dowodowego w sprawach przed Sądami IP będzie miało co do zasady inny cel, niż tradycyjne zabezpieczenie dowodu na podstawie art. 310 kpc. O ile w tym drugim przypadku chodzi raczej o przeprowadzenie dowodu, o tyle w sprawach własności intelektualnej, co do zasady chodzi o uzyskanie informacji o faktach dotyczących naruszenia prawa pozwalających sformułować pozew, albo o uzyskanie materiału, z którego następnie w postępowaniu będzie przeprowadzony dowód. Warto zanotować, że uzyskanie zabezpieczenia dowodu może dotyczyć tylko środków rzeczowych i nastąpić po uprawdopodobnieniu roszczenia i interesu prawnego w uzyskaniu zabezpieczenia. Taki interes prawny istnieje m.in. wówczas, gdy brak zabezpieczenia dowodu przez sąd, spowoduje brak możliwości wykazania faktu naruszenia w przyszłości, istnieje ryzyko zniszczenia dowodów lub potrzeba ustalenia aktualnego stanu rzeczy, głównie stanu naruszenia. Postanowienie zabezpieczające środek dowodowy ma szczegółowo określać zakres wglądu oraz zasady korzystania i zapoznania się ze środkiem dowodowym.
Co istotne, Sąd IP będzie orzekać o takim sposobie zabezpieczenia jaki uzna za odpowiedni, włączając w to odebranie towarów, materiałów, narzędzi użytych do produkcji lub dystrybucji, dokumentów, jak również sporządzenie szczegółowego opisu tych przedmiotów połączone, w razie konieczności, z pobraniem ich próbek. Wykonanie postanowienia o zabezpieczeniu dowodu zostało powierzone komornikowi, który nie tylko może odebrać wskazane w postanowieniu przedmioty, ale również sporządzić protokół ze stanu faktycznego. Wykonując postanowienie o zabezpieczeniu dowodu, komornik nie dokonuje zajęcia przedmiotu, ale odbiera ten przedmiot i przekazuje do sądu w celu przeprowadzenia dowodu w przyszłości.
Podmiot, którego wniosek o zabezpieczenie dowodu został uwzględniony, uzyskuje dostęp do zabezpieczonych dowodów dopiero po uprawomocnieniu się postanowienia sądu, pomimo, że postanowienie to jest wykonalne z chwilą wydania. W ten sposób z jednej strony zrealizowana jest przesłanka szybkiego działania, z drugiej natomiast zabezpieczony interes drugiej strony, której zażalenie na postanowienie o zabezpieczeniu dowodu może zostać uwzględnione, co będzie czynić bezprzedmiotowym udostępnianie drugiej stronie zabezpieczonych dowodów. Jeżeli do zabezpieczenia dowodów doszło przed wniesieniem pozwu, uprawniony musi złożyć w terminie wyznaczonym przez sąd pozew, inaczej zabezpieczenie upadnie.
Naruszyciel będzie musiał wyjawić lub wydać dowód naruszenia
Nowym rozwiązaniem jest możliwość uzyskania w trakcie trwającego procesu o naruszenie praw własności intelektualnej nakazu sądu w zakresie wyjawienia lub wydania dowodu przez drugą stronę, pod warunkiem uprawdopodobnienia roszczenia i wykazania, że pozwany dysponuje tym dowodem. Postanowienie sądu uwzględniające takie żądanie będzie tytułem egzekucyjnym, co oznacza, że w przypadku niezastosowania się do postanowienia sądu, będzie możliwe skierowanie go do egzekucji. Co więcej, jeśli druga strona będzie odmawiać wyjawienia lub wydania dowodu, albo dowód zniszczy, sąd może uznać za ustalone fakty, które miały być tym dowodem wykazane oraz obciążyć pozwanego kosztami niezależnie od wyniku sprawy. Rozwiązanie to jest zbliżone do regulacji art. 248 k.p.c. z tą jednak różnicą, że postanowienie Sąd IP nakazujące wydanie lub wyjawienie dowodu, w przeciwieństwie do postanowienia wydanego na podstawie w/w regulacji k.p.c., jest tytułem egzekucyjnym i może być egzekwowane w postępowaniu egzekucyjnym.
Nakazując wydanie lub wyjawienie dowodu przez pozwanego sąd będzie mógł określić zasady korzystania i zapoznawania się z tym dowodem przez powoda, uwzględniając przy tym tajemnicę przedsiębiorstwa pozwanego. Sąd będzie mógł zatem wzywać do wyjawienia lub wydania dokumentów bankowych, finansowych i handlowych niezbędnych do ujawnienia faktu naruszenia, przy czym zachowane musi być zabezpieczenie ochrony tajemnicy przedsiębiorstwa pozwanego.
Informacje o naruszeniu – jak będzie można je uzyskać ?
Wezwanie do udzielenia informacji jest kolejnym elementem wprowadzającym jednolitą regulację gwarantowanego Dyrektywą 2004/48 prawa do uzyskania informacji niezbędnych do dochodzenia roszczeń we wszystkich sprawach naruszenia praw własności intelektualnej. Uprawniony będzie mógł żądać informacji niezbędnych do dochodzenia roszczeń związanych z naruszeniem własności intelektualnej zarówno na etapie przedprocesowym jak i w ramach toczącego się już postępowania. Katalog informacji, których uprawniony będzie mógł żądać został określony w Ustawie, przy czym warto odnotować, że będzie można też występować o inne niż wskazane w Ustawie informacje, pod warunkiem, wykazania, że są niezbędne dla dochodzenia roszczenia. Jest to istotna zmiana w stosunku do wcześniejszych regulacji, prowadząca de facto do rozszerzenia katalogu informacji objętych prawem do informacji podmiotu praw własności intelektualnej.
Uprawniony, który będzie chciał pozyskać informacje o naruszeniu, będzie musiał przedstawić wiarygodne okoliczności wskazujące na naruszenie jego praw własności intelektualnej, oraz określić zakres żądanych informacji i uzasadnić, że informacje te są konieczne dla ustalenia źródła i zakresu naruszenia. Nie będzie musiał natomiast wykazywać interesu prawnego – jak przyjmowano dotychczas przy stosowaniu innych regulacji roszczenia informacyjnego. Nowością w polskiej regulacji jest też rozwiązanie przewidujące rygor odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań dla osoby, której sąd nakazał przedstawienie informacji. Podanie nieprawdziwych informacji, będzie stwarzać więc ryzyko odpowiedzialności karnej. Wezwanie do udzielenia informacji może być kierowane nie tylko wobec naruszyciela prawa, ale również wobec osoby trzeciej, co do której zostanie wykazane, że faktycznie prowadzi działalność związaną z procesem naruszenia praw własności intelektualnej.
Uprawniony, który uzyskał informacje przed wniesieniem pozwu, będzie zobligowany do złożenia pozwu w terminie wyznaczonym przez sąd, nie później niż 1 miesiąc od wykonania postanowienia o udzieleniu informacji. W dotychczasowych regulacjach roszczenia informacyjnego nie było takiego mechanizmu, który ma realizować postulat zapewnienia koniecznego związku pomiędzy żądaniem informacji a właściwym postępowaniem o naruszenie praw własności intelektualnej. Obowiązek złożenia pozwu w określonym terminie od uzyskania informacji ma zapobiegać nadużywaniu instytucji prawa do informacji i powodować bardziej przemyślane korzystanie z tego instrumentu prawnego. Brak wniesienia pozwu w terminie, jego zwrot, odrzucenie lub cofnięcie, albo umorzenie postępowania, czy przegranie sprawy przez uprawnionego, będzie skutkowało m.in. odpowiedzialnością odszkodowawczą za szkodę poniesioną przez podmiot zobowiązany do udzielania informacji w wykonaniu postanowienia sądu.
Sąd IP unieważni lub wygasi znak towarowy lub wzór przemysłowy
Często stosowanym środkiem obrony przed zarzutami naruszenia praw własności przemysłowej są próby unieważnienia tych praw wyłącznych. Zazwyczaj wnioski o unieważnienie, czy wygaszenie takich praw, są składane do Urzędu Patentowego RP przez podmioty, którym postawiono zarzut naruszenia cudzych praw wyłącznych i wytoczono proces o naruszenia. Do tej pory jedynym możliwym trybem postępowania w takich sprawach było postępowanie administracyjne przed Urzędem Patentowym RP, jako wyłącznie właściwym do orzekania w sprawach unieważnienia praw wyłącznych. Wyjątkiem były postępowania przed Sądem Unijnych Znaków Towarowych i Wzorów Wspólnotowych, w których przewidziano możliwość występowania z powództwem wzajemnym o unieważnienie lub wygaszenie unijnego znaku towarowego lub o unieważnienie wzoru wspólnotowego.
Nowa Ustawa wprowadza możliwość orzekania przez Sądy IP w sprawach unieważnienia lub wygaszenia również pozostałych znaków towarowych, a także unieważnienia pozostałych wzorów przemysłowych. Możliwość taka została przewidziana w ramach rozpoznawania przez Sąd IP powództwa wzajemnego wytaczanego przez pozwanego w sprawie o naruszenie wskazanych wyżej praw. Rozwiązanie to z pewnością stanowi nowy środek obrony pozwanego w procesie o naruszenie prawa ze znaku towarowego, czy wzoru przemysłowego. Pozwany w ten sposób uzyskał procesowy instrument pozwalający na unicestwienie praw wyłącznych powoda (w sytuacji, gdy zostały one wadliwie udzielone lub już wygasły) bez konieczności wszczynania odrębnego postępowania przed Urzędem Patentowym RP. Będzie to z pewnością duże ułatwienie dla pozwanych o naruszenie praw do wzoru przemysłowego i znaku towarowego, pozwalające na eliminowanie z obrotu wadliwie udzielonego prawa.
Wiem, czy (nie) naruszam
Pozew o ustalenie przez sąd, że nie dochodzi do naruszenia prawa wyłącznego, to kolejny rodzaj szczególnego powództwa wprowadzonego w sprawach własności intelektualnej. W celu uniknięcia stanu niepewności związanej z wprowadzaniem na rynek nowych rozwiązań oraz zaoszczędzenia kosztów inwestycji, która w przyszłości może zostać zablokowana, podmiot planujący wprowadzenie nowego rozwiązania otrzymał instrument pozwalający na uzyskanie sądowego rozstrzygnięcia eliminującego stan takiej niepewności. Skorzystanie z możliwości wytoczenia tego powództwa będzie uzależnione od realizacji wskazanych w Ustawie przesłanek. Najważniejszą z nich jest posiadanie interesu prawnego we wniesieniu pozwu. Taki interes będzie istniał, gdy uprawniony oświadczy, że czynności podjęte lub planowane przez powoda naruszają lub będą naruszać jego prawo wyłączne, albo nie zajął w tym zakresie stanowiska w wyznaczonym w tym celu terminie, nie krótszym niż dwa miesiące. Jednocześnie Ustawa precyzyjnie wskazuje w jaki sposób powód powinien wyznaczyć termin na zajęcie stanowiska, aby brak reakcji uprawnionego, dawał podstawę do przyjęcia, że istnieje interes prawny w złożeniu pozwu o ustalenie.
Podsumowując, podmioty będące beneficjentami praw własności intelektualnej pokładają duże nadzieje i oczekiwania w nowej regulacji wprowadzającej Sądy IP. Sama regulacja w swoim założeniu realizuje postulat rozstrzygania o sprawach własności intelektualnej w sądach przygotowanych do tego merytorycznie i organizacyjnie, z wykorzystaniem środków usprawniających i ułatwiających egzekwowanie tych praw. Można mieć tylko nadzieję, że aktualna sytuacji epidemii Covid-19 nie opóźni wprowadzenia planowanych zmian, a Sądy IP zaczną szybko i sprawnie funkcjonować. Każda zmiana wymaga czasu i dopracowania – ta z pewnością była długo wyczekiwana. Czas pokaże, czy i w jakim zakresie nowa regulacja się sprawdzi, i czy podmioty własności intelektualnej odczują nową jakość w dochodzeniu i sądowej ochronie swoich praw.