Beata Matusiewicz-Kulig

Nowe postępowanie odrębne w sprawach własności intelektualnej wprowadza trzy środki procesowe mające ułatwić dowodzenie naruszenia praw własności intelektualnej. Tymi środkami są: zabezpieczenie dowodu, wydanie i wyjawienie dowodu oraz wezwanie od udzielenia informacji. Instrumenty te mają ułatwić uprawnionemu nie tylko wykazanie naruszenia jego praw w procesie, lecz także zebranie materiałów dowodowych, i to jeszcze przed wszczęciem postępowania, pozwalających ocenić, czy doszło do naruszenia i na jaką skalę (zabezpieczenie dowodu i wezwanie do udzielenia informacji). Oczywiste jest, że korzystanie przez uprawnionego z tych środków prawnych może automatycznie poprawić jego pozycję w procesie, a jednocześnie pogorszyć sytuację procesową podmiotu, któremu stawia się zarzut naruszenia lub wobec którego stosuje się środek. Dlatego postępowanie odrębne w sprawach własności intelektualnej wprowadza zasadę proporcjonalności, zgodnie z którą sąd, stosując jeden z powołanych wyżej instrumentów prawnych, ma obowiązek uwzględniać interesy obydwu stron, w tym również pozwanego.

Epidemia COVID-19 od kilku miesięcy zmienia otaczającą nas rzeczywistość, istotnie wpływając na dotychczasowy styl życia. Stopniowo zaczynamy się przyzwyczajać do nowych okoliczności funkcjonowania w różnych obszarach życia, przy czym COVID-19 zaznacza swoją obecność w większości z nich.

Nie trudno w związku z tym dostrzec, że zarówno nazwa COVID-19, jak i „koronawirus” czy „coronavirus” oraz inne powiązane z nimi słowa są widoczne również w nowych trendach mody. Na przykład na rynku odzieżowym pojawiły się T-shirty zawierające logotypy z różnymi postaciami graficznymi przedstawiającymi koronawirusa czy też ze sloganami zawierającymi słowo „COVID-19”.

Wpływ epidemii koronawirusa na powstające style modowe jest jednak widoczny przede wszystkim w nowym, obowiązkowym elemencie naszej codziennej garderoby. Mowa tu oczywiście o maseczkach ochronnych, które są teraz stałą częścią odzieży w postaci „nakrycia twarzy”. Niektóre znane marki odzieżowe oferują nawet specjalne, limitowane kolekcje maseczek na twarz, albo maseczki z wyeksponowanym renomowanymi znakami towarowymi[1].

W dalszej części tego artykułu zostaną poruszone kwestie związane z komercjalizacją i możliwą ochroną w branży modowej, wspomnianych wyżej elementów, których pojawienie się w obszarze mody jest bezpośrednio związane z epidemią COVID-19.

Czy COVID-19 będzie nową marką?

Możliwość skomercjalizowania jako marki odzieżowej hasła COVID-19 oraz innych słów powiązanych z chorobą lub samą epidemią, jest kwestią, delikatnie rzecz ujmując, dyskusyjną. Problem ten, ostatnio często rozważany w środowiskach prawniczych, został wywołany coraz większą liczbą zgłoszeń do rejestracji znaków towarowych zawierających słowa COVID-19, coronavirus i inne powiązane, użyte w różnych wariacjach sloganów czy elementów graficznych. Warto dodać, że zgłoszenia te dotyczą nie tylko towarów o charakterze medycznym czy leczniczym, lecz także odzieży.

W EUIPO i UK IPO w ostatnim czasie zgłoszono ponad 20 znaków towarowych ze słowem COVID-19 lub nawiązujących do coronavirusa. Były to: m.in. znak towarowy „Corona-Kid”, czy znak „Keep Calm and Coronavirus on”, obydwa zgłoszone do oznaczania odzieży. Decyzje o przyznaniu praw na ten znaki jeszcze nie zapadły.

Stosunkowo duża liczba zgłoszeń znaków towarowych ze słowem COVID-19 i innymi powiązanymi słowami wywołała dyskusję o możliwości komercjalizacji tego oznaczenia jako marki. Odpowiedź na to pytanie nie jest jednoznaczna, trzeba jednak podkreślić, że przeważają stanowiska negatywnie oceniające zarówno same próby monopolizacji słowa COVID-19 i powiązanych z nim określeń, jak i jej prawnej możliwości.

Po pierwsze istnieją wątpliwości, czy samo słowo COVID-19 i inne odnoszące się bezpośrednio do choroby i epidemii mogą w ogóle pełnić podstawową funkcję marki – czyli wskazywać na pochodzenie towaru z określonego przedsiębiorstwa. Innymi słowy powstaje pytanie, czy określenia te będą posiadać wymaganą dla znaków towarowych zdolność do odróżniania towarów w obrocie. Słowa te są bowiem powszechnie używane jako nazwy choroby czy wirusa, które wywołały światową epidemię i bez wątpienia w taki sposób są kojarzone. Już tylko z tej przyczyny rejestracja znaku opierającego się głównie na wyżej wymienionych słowach (nawet jeśli będzie dotyczyć wyłącznie oznaczania odzieży), może się nie powieść. Pewnym rozwiązaniem może być tworzenie marek nawiązujących do powyższych słów związanych z epidemią poprzez dodawanie istotnie rozbudowanej szaty graficznej lub innych dodatkowych elementów słownych tworzących slogany. Tak wykreowane oznaczenia mogłyby spełniać funkcję znaku towarowego, tj. mogłyby zostać uznane za posiadające zdolność do odróżniania towarów danego przedsiębiorcy w obrocie. W tym kierunku, jak się wydaje, poszli zgłaszający następujące slogany, jako znaki towarowe m.in. dla odzieży: „TOGETHER WE SURVIVED COVID-19”, “WE CURED COVID-19”, “I SURVIVED COVID-19”, czy wspomniane już wyżej „Corona-Kid” oraz „Keep Calm and Coronavirus on”. W sieci można już zresztą znaleźć T-shirty z tymi sloganami.

Po drugie, nawet jeśli przyjmiemy, że COVID-19 i słowa z nim powiązane będą mogły pełnić funkcję znaku towarowego w obrocie, może pojawić się kolejna przeszkoda przy rejestracji takiej marki. Oznaczenie to może zostać uznane za opisowe w stosunku do towaru w sytuacji, gdy marka z elementem COVID-19 miałaby służyć do oznaczania odzieży ściśle związanej z epidemią, np. wspomnianych już maseczek ochronnych. W takim przypadku zachodziłby brak zdolności odróżniającej znaku dla oznaczania konkretnych towarów w obrocie. Żeby wyeliminować ryzyko uznania znaku za opisowy, podobnie jak wyżej, należałoby dokonać urozmaicenia oznaczenia marki o elementy graficzne lub dodatkowe, fantazyjne, elementy słowne, tak aby znak nie mógł być oceniany jako odnoszący się wyłącznie do właściwości czy rodzaju towaru, który ma oznaczać. Znaki zawierające w sobie elementy opisowe i nie opisowe, co do zasady będą mogły zostać zarejestrowane. Z tego punktu widzenia, nie powinno być raczej przeszkód do skomercjalizowania powołanych na wstępie sloganów ze słowem COVID-19 jako znaków towarowych dla oznaczania odzieży, czy też zarejestrowania różnego rodzaju postaci graficznych koronawirusa jako logo umieszczane na T-shirtach. W takim przypadku problem opisowości znaku blokujący ewentualną rejestrację, mógłby zostać rozwiązany.

Po trzecie wreszcie, co istotne i bardzo mocno podkreślane, ewentualne próby zmonopolizowania jako marki oznaczenia Covid-19 i innych powiązanych z epidemią, mogą być oceniane jako niezgodne z porządkiem publicznym i dobrymi obyczajami. Podnoszone są bowiem argumenty, że choroba COVID-19 i wywołujący ją koronawirus spowodowała i nadal powoduje, daleko idące, negatywne i niszczące skutki w społeczeństwach na całym świecie. Dlatego próby komercjalizacji tej nazwy lub innych z nią powiązanych, także w branży odzieżowej, powinny być zatrzymywane. Najprawdopodobniej w najbliższym czasie będziemy mogli poznać pierwsze decyzje, jakie w tym zakresie pojawią się w EUIPO, UK IPO czy amerykańskim USPTO.

Maseczka ochronna – jak chronić nowy trend w modzie ?

Nieco inaczej wygląda sytuacja w przypadku nowego, wszechobecnego elementu garderoby, czyli maseczki ochronnej (maseczki na twarz). Co do zasady odzież i jej elementy, stanowiące postać produktu, można komercjalizować chroniąc je wzorami przemysłowymi i w niektórych przypadkach znakami towarowymi. W tej ostatniej sytuacji nie jest jednak możliwe, zarejestrowanie znaku towarowego składającego się wyłącznie z kształtu towaru, niezbędnego do korzystania z towaru zgodnie z jego walorami użytkowymi lub zwiększającego wartość towaru.

Chcąc chronić maseczkę wzorem przemysłowym trzeba pamiętać, że taki produkt powinien być nowy i wywierać na użytkownikach ogólne odmienne wrażenie, niż dotychczasowe produkty dostępne na rynku. I tutaj mogą zacząć się problemy z ochroną. Sama bowiem maseczka ochronna i jej podstawowy kształt są i znane od wielu lat. Trudno zatem przyjąć, że w odniesieniu do samego podstawowego kształtu będziemy dostrzegać istotne odmienności w ogólnym odbiorze. Wprawdzie maseczki jakie pojawiły się na rynku w związku z epidemią COVID-19 mają pewne „nowe” elementy w zakresie kształtu, lecz mogą one nie być wystarczające dla uzyskania skutecznej ochrony właśnie w zakresie samego kształtu produktu. Trzeba też pamiętać, że zasadniczo podstawowy kształt maseczek na twarz jest mocno zdeterminowany ich funkcją (tj. potrzebą zakrycia nosa, ust i rozwiązaniem utrzymującym maseczkę na twarzy). Okoliczność ta będzie również wpływać na ewentualny zakres swobody w projektowaniu kształtu maseczki oraz w konsekwencji na zakres ochrony, a tym samym na zakres monopolu właściciela wzoru. Prawo ze wzoru nie obejmuje bowiem cech produktu, które wynikają wyłącznie z jego funkcji użytkowej. W konsekwencji „nowe” elementy maseczek na twarz, modyfikujące ich znany od dawna podstawowy kształt, powinny dotyczyć przede wszystkim takich cech, które nie pełnią wyłącznie funkcji użytkowej (tj. nie są wyłącznie związane z korzystaniem z produktu w jego podstawowym zakresie). Powinny też mieć walor fantazyjny, dekoracyjny czy estetyczny.

Jedno jest pewne, biorąc pod uwagę ogromną liczbę maseczek na twarz (ochronnych) jakie aktualnie są dostępne na rynku (przede wszystkim w sieci), należy się spodziewać, że w najbliższym czasie może się wykształcić nowy wzorzec zorientowanego użytkownika, przez pryzmat którego będzie przeprowadzania ocena indywidualnego charakteru wzoru maseczki.

Należałoby zatem przyjąć, że podstawowymi elementami, które mogą podlegać komercjalizacji i być przedmiotem efektywnych praw ze wzorów, będą kolorystyka, faktura materiału czy wreszcie wzornictwo, zastosowane w materiale konkretnej postaci maseczki na twarz. Oczywiście wszystkie te cechy muszą spełniać warunek nowości i indywidualnego charakteru, przy czym oceniana tutaj będzie często nie nowość, czy indywidualny charakter samego wzornictwa na użytym materiale, czy zastosowana kolorystyka, ale ich użycie w ramach produktu jakim są maseczki ochronne („na twarz”).

Temat trendu w modzie dotyczącego noszenia „nakrycia twarzy” nie może pomijać ciekawej tendencji jaką obserwujemy m.in. na rynku luksusowych marek odzieżowych. Większość z nich ma własną „kolekcje” maseczek na twarz (ochronnych), mocno eksponującą własne, renomowane znaki towarowe. W sieci dostępne są maseczki takich marek jak: Chanel, Dolce&Gabbana, Gucci itp. W każdym przypadku trzeba pamiętać o tym, że osoba dokonująca obrotu handlowego taką maseczką, powinna starać się zweryfikować, czy znak na nią nałożony jest oryginalny i został umieszczony za zgodą uprawnionego. Przy aktualnej skali zapotrzebowania na „nakrycia twarzy” jako element garderoby należy się spodziewać wielu prób podrabiania znanych, czy renomowanych znaków towarowych na tych towarach lub wykorzystywania do ich produkcji elementów pochodzących wprawdzie z oryginalnej odzieży renomowanych marek, ale w sposób, któremu właściciel znaku towarowego ma prawo się sprzeciwić.

Na koniec warto przywołać ciekawy przypadek obecności maseczek na twarz (ochronnych) w modzie. Są one wprawdzie modowym stylem wymuszonym okolicznościami w czasie epidemii COVID-19, trzeba jednak przyznać, że pomysły na ich wykorzystywanie w kreowaniu nowych serii odzieży są czasami ciekawe. Ostatnio pojawiły się w sprzedaży T-shirty z nadrukami reprodukcji obrazów słynnych malarzy, gdzie na twarzach przedstawianych na obrazach postaci została umieszczona… maseczka ochronna[2]. Mamy więc Mona Lisę, czy Damę z gronostajem w maseczkach, czy reprodukcję znanego „Autoportretu” Vincenta van Gogha z maseczką ochronną zawieszoną na słynnym uchu malarza.

Oczywiście możliwość wykorzystania samych reprodukcji dzieł sztuki, do których wygasły prawa autorskie, jako logotypów na T-shirtach, co do zasady nie budzi wątpliwości, natomiast raczej trudno byłoby to zmonopolizować znakiem towarowym, czy wzorem przemysłowym. Można się natomiast zastanawiać, czy pomysł logotypu, wzoru z reprodukcją znanych dzieł sztuki, zawierających maseczkę umieszczoną na twarzy postaci z reprodukcji obrazu nie daje pola do monopolizacji, np. jako wzoru przemysłowego na postać produktu w formie T-shirt z tym konkretnym logotypem, czy też znaku towarowego. Oczywiście również w tym zakresie mogą wchodzić w grę wątpliwości, czy takie logotypy, wzory nie naruszają klauzul generalnych dobrych obyczajów i zgodności z porządkiem publicznym, a przez to ich rejestracje powinny być odrzucone.

Konkluzje

Można podsumować, że COVID-19 i inne powiązane z nim słowa oraz nowy element odzieży w postaci nakrycia twarzy (maseczki ochronnej) niewątpliwie stają się obecne w modzie. Dotyczy to zarówno podejmowanych prób wykreowania w różnych wariacjach marki COVID-19 w modzie, jak i obecności nowej części garderoby – nakrycia twarzy (maseczki ochronnej). Najbliższe miesiące przyniosą z pewnością pierwsze decyzje dotyczące rejestracji znaków towarowych z wyżej wymienionymi elementami nawiązującymi do pandemii COVID-19, czy też rejestracje wzorów przemysłowych masek ochronnych.

W świetle powyższych uwag warto się zastanowić, na ile ewentualne działania skierowane na wprowadzenie nowych marek odzieżowych nawiązujących do epidemii COVID-19 (nawet jeśli z sukcesem zostaną zarejestrowane w urzędach patentowych), pozwoli producentom odzieży na uzyskanie oczekiwanego monopolu na rynku. W większości przypadków, taka ochrona (jeśli zostanie udzielona) będzie raczej bardzo ograniczona i z pewnością nie da wyłączności np. do używania hasła „COVID-19” na T-shirtach. Podobnie w obszarze maseczek na twarz (ochronnych), działania ukierunkowane na wykreowanie własnego, wyróżniającego się „nakrycia twarzy” powinny raczej obracać się wokół zaproponowania ciekawego wzornictwa, kolorystyki, ewentualnie faktury użytego materiału, niż pójścia w kierunku prób monopolizacji kształtu. W tym ostatnim przypadku, skuteczna ochrona wymagałaby zaprojektowania produktu ze znaczącymi modyfikacjami w odniesieniu do znanych kształtów maseczek, niezwiązanymi wyłącznie z funkcją użytkową, a przez to istotnie wpływającymi na odmienny ich odbiór.

[1] https://4f.com.pl/kolekcje-specjalne/maseczki-na-twarz.html;
https://www.vogue.com/slideshow/stylish-face-masks-to-shop-now

[2] https://www.mustache.pl/on/odziez/t-shirty/t-shirt-dama-z-lasiczka-w-masce-1

Możliwość skutecznego egzekwowania i ochrony praw własności intelektualnej to jeden z podstawowych elementów dobrze funkcjonującego systemu praw własności intelektualnej. Ważne jest przy tym, aby sądowa ochrona praw własności intelektualnej była udzielana w ramach jednolitego i wyspecjalizowanego systemu sądownictwa, uwzględniającego specyfikę tych praw. Potrzebę w tym zakresie dostrzegali zarówno praktycy jak i środowiska naukowe, twórcze, a także przedsiębiorcy opierający swój biznes na działalności kreatywnej, czy podmioty inwestujące w innowacje. Po wielu dyskusjach w tym zakresie możemy wreszcie powiedzieć: Mamy to! Mamy sądy, które będą zajmować się tylko sprawami własności intelektualnej i działać według specjalnej procedury mającej przyspieszyć i ułatwić uzyskanie sądowej ochrony własności intelektualnej. 13 lutego 2020 r. została uchwalona Ustawa o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego i niektórych innych ustaw wprowadzająca do polskiego systemu sądownictwa powszechnego wyspecjalizowane sądy w sprawach własności intelektualnej wraz ze szczególną regulacją postępowania przed tymi sądami (dalej: Ustawa). Przepisy o sądach własności intelektualnej wejdą w życie 1 lipca 2020 r.

Ma być szybciej, sprawniej i skuteczniej

Te wszystkie postulaty mają realizować wprowadzone przez Ustawę nowe regulacje dotyczące  postępowania przed sądami powszechnymi w sprawach własności intelektualnej. Do najważniejszych trzeba zaliczyć:

• Stworzenie jednolitych sądów, w których mają orzekać sędziowie wyspecjalizowani w sprawach własności intelektualnej (dalej: Sądy IP),
• Co do zasady obowiązkową reprezentację w Sądach IP przez adwokatów, radców prawnych i rzeczników patentowych (za wyjątkiem spraw o niskiej wartości przedmiotu sporu),
• Możliwość przyznania przez Sąd IP określonej sumy pieniężnej w sytuacji, gdy ścisłe udowodnienie wysokości żądania w sprawie o naruszenie jest niemożliwe lub utrudnione,
• Jednolite środki zabezpieczenia i dowodzenia roszczeń mające ułatwić wykazywanie i dochodzenie roszczeń wobec naruszyciela własności intelektualnej,
• Nowe środki obrony przed zarzutami naruszenia cudzych praw własności intelektualnej (powództwo wzajemne o unieważnienie praw do znaków towarowych i wzorów przemysłowych, powództwo o ustalenie, że nie dochodzi do naruszenia cudzego prawa wyłącznego).

Z jaką sprawą pójdziemy do Sądu IP ?

Kwestię tą rozstrzyga wprowadzone przez Ustawę pojęcie „spraw własności intelektualnej”, których rozpoznanie będzie się odbywać tylko w Sądach IP. Pojęcie to odwołuje się do art. 2 pkt 8 Konwencji o ustanowieniu Światowej Organizacji Własności Intelektualnej z dnia 14 lipca 1967 r. i przyjętej tam szerokiej definicji „własności intelektualnej”. Jednocześnie warto pamiętać, że definicja sprawy własności intelektualnej z Ustawy jest ujęciem procesowym, którego celem jest zakreślenie kognicji Sądów IP i nie tworzy nowej materialnej definicji własności intelektualnej. Wprowadzone kategorie spraw uznanych za sprawy własności intelektualnej pokazują, że katalog tych spraw jest otwarty.

W konsekwencji do Sądów IP trafią nie tylko sprawy dotyczące praw własności przemysłowej (czyli dotyczące wynalazków, wzorów użytkowych i przemysłowych, znaków towarowych, oznaczeń geograficznych, topografii układów scalonych) oraz praw autorskich i praw pokrewnych, ale również sprawy dotyczące innych praw na dobrach niematerialnych (np. o ochronę prawa do firmy), sprawy dotyczące zwalczania i zapobiegania nieuczciwej konkurencji i wreszcie sprawy dotyczące ochrony dóbr osobistych w ściśle określonych przypadkach. Ten ostatni rodzaj spraw dotyczy szczególnej kategorii przypadków ochrony dóbr osobistych związanych z komercjalizacją tych dóbr w celu indywidualizacji, reklamy lub promocji przedsiębiorcy, towarów lub usług, albo związanych z działalnością naukową lub wynalazczą.

Ze sprawą własności intelektualnej tylko do jednego z czterech Sądów IP  

Wszystkie sprawy zaliczone do kategorii spraw własności intelektualnej będą rozpatrywane wyłącznie w kilku sądach okręgowych w Polsce, w  utworzonych w tym celu wydziałach ds. własności intelektualnej. Planowane są cztery Sądy Okręgowe jako sądy I instancji (Warszawa, Gdańsk, Poznań, Lublin) oraz dwa Sądy Apelacyjne jako sądy II instancji (Warszawa i Poznań). Wydział ds. własności intelektualnej w Sądzie Okręgowym w Warszawie będzie dodatkowo jedynym sądem rozpatrującym sprawy własności intelektualnej o wyższym stopniu skomplikowania w sferze technicznej tj. sprawy dotyczące programów komputerowych, tajemnicy przedsiębiorstwa o charakterze technicznym, wzorów użytkowych, wynalazków, topografii układów scalonych, odmian roślin. Co istotne, nowe Sądy IP będą zajmować się również sprawami dotyczącym unijnych znaków towarowych i wzorów wspólnotowych, do tej pory rozstrzyganymi przez jedyny w Polsce sąd wyspecjalizowany w zakresie własności intelektualnej tj. Wydział XXII Sądu Okręgowego w Warszawie Sąd Unijnych Znaków Towarowych i Wzorów Wspólnotowych.

W sprawach granicznych ostateczna decyzja, czy mamy do czynienia ze sprawą własności intelektualnej będzie należała do Sądu IP.

Czy łatwiej będzie udowadniać naruszenie własności intelektualnej ?

Jednym z postulatów i celów nowej regulacji było ujednolicenie i usprawnienie procesowych instrumentów ułatwiających gromadzenie dowodów naruszenia praw własności intelektualnej oraz dowodzenia związanych z tym roszczeń. Realizując te postulaty postępowanie w sprawach własności intelektualnej przewiduje odrębne zasady, które mają pomóc nie tylko szybko zabezpieczyć dowody naruszenia, ale również je pozyskać od naruszyciela, a nawet osoby trzeciej, która dysponuje informacjami lub dowodami naruszenia. Funkcję taką będę pełnić środki w postaci wezwania do udzielenia informacji oraz zabezpieczenia, wyjawienia lub wydania środka dowodowego. Wszystkie te elementy stanowią implementację art. 6 – 8 Dyrektywy nr 2004/48 o egzekwowaniu praw własności intelektualnej.

Warto w tym miejscu odnotować, że niektóre z w/w środków były już znane poszczególnym regulacjom praw własności intelektualnej, jak prawo autorskie, czy prawo własności przemysłowej. Ustawa o postępowaniu w sprawach własności intelektualnej wprowadza jednak jednolite unormowanie w tym zakresie, a co więcej rozszerza jego zastosowanie na inne przypadki praw własności intelektualnej, nie objęte regulacjami prawa autorskiego, czy prawa własności przemysłowej (jak np. sprawy z zakresu nieuczciwej konkurencji, czy o ochronę dóbr osobistych wykorzystywanych w celach komercyjnych). Podmioty praw własności intelektualnej na podstawie obecnej Ustawy uzyskują zarówno środki pozwalające na pozyskanie i gromadzenie dowodów naruszenia na etapie przed wniesieniem pozwu i to od potencjalnie pozwanego naruszyciela jak i osoby trzeciej (wezwanie do udzielenia informacji oraz zabezpieczenie dowodu) jak również środki, które mogą mieć zastosowanie tylko w trakcie prowadzonego już procesu przeciwko pozwanemu w postaci nakazania pozwanemu wydania lub wyjawienia dowodu pod rygorem egzekucji takiego nakazu oraz innych negatywnych konsekwencji procesowych.

Nowe zabezpieczenie dowodu naruszenia prawa własności intelektualnej

Zabezpieczenie środka dowodowego w sprawach przed Sądami IP będzie miało co do zasady inny cel, niż tradycyjne zabezpieczenie dowodu na podstawie art. 310 kpc. O ile w tym drugim przypadku chodzi raczej o przeprowadzenie dowodu, o tyle w sprawach własności intelektualnej, co do zasady chodzi o uzyskanie informacji o faktach dotyczących naruszenia prawa pozwalających sformułować pozew, albo o uzyskanie materiału, z którego następnie w postępowaniu będzie przeprowadzony dowód. Warto zanotować, że uzyskanie zabezpieczenia dowodu może dotyczyć tylko środków rzeczowych i nastąpić po uprawdopodobnieniu roszczenia i interesu prawnego w uzyskaniu zabezpieczenia. Taki interes prawny istnieje m.in. wówczas, gdy brak zabezpieczenia dowodu przez sąd, spowoduje brak możliwości wykazania faktu naruszenia w przyszłości, istnieje ryzyko zniszczenia dowodów lub potrzeba ustalenia aktualnego stanu rzeczy, głównie stanu naruszenia. Postanowienie zabezpieczające środek dowodowy ma szczegółowo określać zakres wglądu oraz zasady korzystania i zapoznania się ze środkiem dowodowym.

Co istotne, Sąd IP będzie orzekać o takim sposobie zabezpieczenia jaki uzna za odpowiedni, włączając w to odebranie towarów, materiałów, narzędzi użytych do produkcji lub dystrybucji, dokumentów, jak również sporządzenie szczegółowego opisu tych przedmiotów połączone, w razie konieczności, z pobraniem ich próbek. Wykonanie postanowienia o zabezpieczeniu dowodu zostało powierzone komornikowi, który nie tylko może odebrać wskazane w postanowieniu przedmioty, ale również sporządzić protokół ze stanu faktycznego. Wykonując postanowienie o zabezpieczeniu dowodu, komornik nie dokonuje zajęcia przedmiotu, ale odbiera ten przedmiot i przekazuje do sądu w celu przeprowadzenia dowodu w przyszłości.

Podmiot, którego wniosek o zabezpieczenie dowodu został uwzględniony, uzyskuje dostęp do zabezpieczonych dowodów dopiero po uprawomocnieniu się postanowienia sądu, pomimo, że postanowienie to jest wykonalne z chwilą wydania. W ten sposób z jednej strony zrealizowana jest przesłanka szybkiego działania, z drugiej natomiast zabezpieczony interes drugiej strony, której zażalenie na postanowienie o zabezpieczeniu dowodu może zostać uwzględnione, co będzie czynić bezprzedmiotowym udostępnianie drugiej stronie zabezpieczonych dowodów. Jeżeli do zabezpieczenia dowodów doszło przed wniesieniem pozwu, uprawniony musi złożyć w terminie wyznaczonym przez sąd pozew, inaczej zabezpieczenie upadnie.

Naruszyciel będzie musiał wyjawić lub wydać dowód naruszenia

Nowym rozwiązaniem jest możliwość uzyskania w trakcie trwającego procesu o naruszenie praw własności intelektualnej nakazu sądu w zakresie wyjawienia lub wydania dowodu przez drugą stronę, pod warunkiem uprawdopodobnienia roszczenia i wykazania, że pozwany dysponuje tym dowodem. Postanowienie sądu uwzględniające takie żądanie będzie tytułem egzekucyjnym, co oznacza, że w przypadku niezastosowania się do postanowienia sądu, będzie możliwe skierowanie go do egzekucji. Co więcej, jeśli druga strona będzie odmawiać wyjawienia lub wydania dowodu, albo dowód zniszczy, sąd może uznać za ustalone fakty, które miały być tym dowodem wykazane oraz obciążyć pozwanego kosztami niezależnie od wyniku sprawy. Rozwiązanie to jest zbliżone do regulacji art. 248 k.p.c. z tą jednak różnicą, że postanowienie Sąd IP nakazujące wydanie lub wyjawienie dowodu, w przeciwieństwie do postanowienia wydanego na podstawie w/w regulacji k.p.c., jest tytułem egzekucyjnym i może być egzekwowane w postępowaniu egzekucyjnym.

Nakazując wydanie lub wyjawienie dowodu przez pozwanego sąd będzie mógł określić zasady korzystania i zapoznawania się z tym dowodem przez powoda, uwzględniając przy tym tajemnicę przedsiębiorstwa pozwanego. Sąd będzie mógł zatem wzywać do wyjawienia lub wydania dokumentów bankowych, finansowych i handlowych niezbędnych do ujawnienia faktu naruszenia, przy czym zachowane musi być zabezpieczenie ochrony tajemnicy przedsiębiorstwa pozwanego.

Informacje o naruszeniu – jak będzie można je uzyskać ?

Wezwanie do udzielenia informacji jest kolejnym elementem wprowadzającym jednolitą regulację gwarantowanego Dyrektywą 2004/48 prawa do uzyskania informacji niezbędnych do dochodzenia roszczeń we wszystkich sprawach naruszenia praw własności intelektualnej. Uprawniony będzie mógł żądać informacji niezbędnych do dochodzenia roszczeń związanych z naruszeniem własności intelektualnej zarówno na etapie przedprocesowym jak i w ramach toczącego się już postępowania. Katalog informacji, których uprawniony będzie mógł żądać został określony w Ustawie, przy czym warto odnotować, że będzie można też występować o inne niż wskazane w Ustawie informacje, pod warunkiem, wykazania, że są niezbędne dla dochodzenia roszczenia. Jest to istotna zmiana w stosunku do wcześniejszych regulacji, prowadząca de facto do rozszerzenia katalogu informacji objętych prawem do informacji podmiotu praw własności intelektualnej.

Uprawniony, który będzie chciał pozyskać informacje o naruszeniu, będzie musiał przedstawić wiarygodne okoliczności wskazujące na naruszenie jego praw własności intelektualnej, oraz określić zakres żądanych informacji i uzasadnić, że informacje te są konieczne dla ustalenia  źródła i zakresu naruszenia.  Nie będzie musiał natomiast wykazywać interesu prawnego – jak przyjmowano dotychczas przy stosowaniu innych regulacji roszczenia informacyjnego. Nowością w polskiej regulacji jest też rozwiązanie przewidujące rygor odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań dla osoby, której sąd nakazał przedstawienie informacji. Podanie nieprawdziwych informacji, będzie stwarzać więc ryzyko odpowiedzialności karnej. Wezwanie do udzielenia informacji może być kierowane nie tylko wobec naruszyciela prawa, ale również wobec osoby trzeciej, co do której zostanie wykazane, że faktycznie prowadzi działalność związaną z procesem naruszenia praw własności intelektualnej.

Uprawniony, który uzyskał informacje przed wniesieniem pozwu, będzie zobligowany do złożenia pozwu w terminie wyznaczonym przez sąd, nie później niż 1 miesiąc od wykonania postanowienia o udzieleniu informacji. W dotychczasowych regulacjach roszczenia informacyjnego nie było takiego mechanizmu, który ma realizować postulat  zapewnienia koniecznego związku pomiędzy żądaniem informacji a właściwym postępowaniem o naruszenie praw własności intelektualnej. Obowiązek złożenia pozwu w określonym terminie od uzyskania informacji ma zapobiegać nadużywaniu instytucji prawa do informacji i powodować bardziej przemyślane korzystanie z tego instrumentu prawnego. Brak wniesienia pozwu w terminie, jego zwrot, odrzucenie lub cofnięcie, albo umorzenie postępowania, czy przegranie sprawy przez uprawnionego, będzie skutkowało m.in. odpowiedzialnością odszkodowawczą za szkodę poniesioną przez podmiot zobowiązany do udzielania informacji w wykonaniu postanowienia sądu.

Sąd IP unieważni lub wygasi znak towarowy lub wzór przemysłowy

Często stosowanym środkiem obrony przed zarzutami naruszenia praw własności przemysłowej są próby unieważnienia tych praw wyłącznych. Zazwyczaj wnioski o unieważnienie, czy wygaszenie takich praw, są składane do Urzędu Patentowego RP przez podmioty, którym postawiono zarzut naruszenia cudzych praw wyłącznych i wytoczono proces o naruszenia. Do tej pory jedynym możliwym trybem postępowania w takich sprawach było postępowanie administracyjne przed Urzędem Patentowym RP, jako wyłącznie właściwym do orzekania w sprawach unieważnienia praw wyłącznych. Wyjątkiem były postępowania przed Sądem Unijnych Znaków Towarowych i Wzorów Wspólnotowych, w których przewidziano możliwość występowania z powództwem wzajemnym o unieważnienie lub wygaszenie unijnego znaku towarowego lub o unieważnienie wzoru wspólnotowego.

Nowa Ustawa wprowadza możliwość orzekania przez Sądy IP w sprawach unieważnienia lub wygaszenia również pozostałych znaków towarowych, a także unieważnienia pozostałych wzorów przemysłowych. Możliwość taka została przewidziana w ramach rozpoznawania przez Sąd IP powództwa wzajemnego wytaczanego przez pozwanego w sprawie o naruszenie wskazanych wyżej praw. Rozwiązanie to z pewnością stanowi nowy środek obrony pozwanego w procesie o naruszenie prawa ze znaku towarowego, czy wzoru przemysłowego. Pozwany w ten sposób uzyskał procesowy instrument pozwalający na unicestwienie praw wyłącznych powoda (w sytuacji, gdy zostały one wadliwie udzielone lub już wygasły) bez konieczności wszczynania odrębnego postępowania przed Urzędem Patentowym RP. Będzie to z pewnością duże ułatwienie dla pozwanych o naruszenie praw do wzoru przemysłowego i znaku towarowego, pozwalające na eliminowanie z obrotu wadliwie udzielonego prawa.

Wiem, czy (nie) naruszam 

Pozew o ustalenie przez sąd, że nie dochodzi do naruszenia prawa wyłącznego, to kolejny  rodzaj szczególnego powództwa wprowadzonego w sprawach własności intelektualnej. W celu uniknięcia stanu niepewności związanej z wprowadzaniem na rynek nowych rozwiązań oraz zaoszczędzenia kosztów inwestycji, która w przyszłości może zostać zablokowana, podmiot planujący wprowadzenie nowego rozwiązania otrzymał instrument pozwalający na uzyskanie sądowego rozstrzygnięcia eliminującego stan takiej niepewności. Skorzystanie z możliwości wytoczenia tego powództwa będzie uzależnione od realizacji wskazanych w Ustawie przesłanek. Najważniejszą z nich jest posiadanie interesu prawnego we wniesieniu pozwu. Taki interes będzie istniał, gdy uprawniony oświadczy, że czynności podjęte lub planowane przez powoda naruszają lub będą naruszać jego prawo wyłączne, albo nie zajął w tym zakresie stanowiska w wyznaczonym w tym celu terminie, nie krótszym niż dwa miesiące. Jednocześnie Ustawa precyzyjnie wskazuje w jaki sposób powód powinien wyznaczyć termin na zajęcie stanowiska, aby brak reakcji uprawnionego, dawał podstawę do przyjęcia, że istnieje interes prawny w złożeniu pozwu o ustalenie.

Podsumowując, podmioty będące beneficjentami praw własności intelektualnej pokładają duże nadzieje i oczekiwania w nowej regulacji wprowadzającej Sądy IP. Sama regulacja w swoim założeniu realizuje postulat rozstrzygania o sprawach własności intelektualnej w sądach przygotowanych do tego merytorycznie i organizacyjnie, z wykorzystaniem środków usprawniających i ułatwiających egzekwowanie tych praw. Można mieć tylko nadzieję, że aktualna sytuacji epidemii Covid-19 nie opóźni wprowadzenia planowanych zmian, a Sądy IP zaczną szybko i sprawnie funkcjonować. Każda zmiana wymaga czasu i dopracowania – ta z pewnością była długo wyczekiwana. Czas pokaże, czy i w jakim zakresie nowa regulacja się sprawdzi, i czy podmioty własności intelektualnej odczują nową jakość w dochodzeniu i sądowej ochronie swoich praw.